
श्रीब्रह्मदेव : संस्कृत
जेण इत्यादि । [येन] येन पुरुषेण कर्तृभूतेन [णिरंजणि] कर्माञ्जनरहिते परमात्मनि [मणु] मनः [धरिउ] धृतम् । किं कुर्वत् सत् । [विसयकसायहिं जंतु] विषयकषायेषु गच्छत् सत् । विसयकसायहिं तृतीयान्तं पदं सप्तम्यन्तं कथं जातमिति चेत् । परिहारमाह । प्राकृतेक्वचित्कारक - व्यभिचारो भवति लिङ्गव्यभिचारश्च । इदं सर्वत्र ज्ञातव्यम् । मोक्खहं कारणुमोक्षस्य कारणं एत्तडउ एतावदेव । विषयकषायरतचित्तस्य व्यावर्तनेन स्वात्मनि स्थापनं अण्णुण अन्यत् किमपि न मोक्षकारणम् । अन्यत् किम् । तन्तु तन्त्रं शास्त्रमौषधं वा मंतु मन्त्राक्षरंचेति । तथाहि । शुद्धात्मतत्त्वभावनाप्रतिकूलेषु विषयकषायेषु गच्छत् सत् मनोवीतरागनिर्विकल्पस्वसंवेदनज्ञानबलेन व्यावर्त्य निजशुद्धात्मद्रव्ये स्थापयति यः स एव मोक्षं लभते नान्यो मन्त्रतन्त्रादिबलिष्ठोऽपीति भावार्थः ॥१२३-ब॥ एवं परमात्मप्रकाशवृत्तौ प्रक्षेपकत्रयं विहाय त्र्यधिकविंशत्युत्तरशतदोहक-सूत्रैस्त्रिविधात्मप्रतिपादकनामा प्रथममहाधिकारः समाप्तः ॥ आगे इसी कथन को दृढ़ करते हैं - जो कोई निकट-संसारी जीव शुद्धात्म-तत्त्व की भावना से उलटे विषय-कषायों में जाते हुए मन को वीतराग-निर्विकल्प स्व-संवेदन ज्ञान के बल से पीछे हटाकर निज शुद्धात्म-द्रव्य में स्थापन करता है, वही मोक्ष को पाता है, दूसरा कोई मंत्र-तंत्रादि चतुर होने पर भी मोक्ष नहीं पाता ॥१२३-ब॥ इस तरह परमात्मप्रकाश की टीका में तीन क्षेपकों के सिवाय एक सौ तेईस दोहा-सूत्रों में बहिरात्मा, अंतरात्मा रूप, परमात्मा रूप तीन प्रकार से आत्मा को कहनेवाला पहला महाधिकारपूर्ण किया ॥ |