पर्व - 54
अन्वयार्थ : नीत्वैकवर्णतां सर्वा सभां स: प्रभया स्वया । शुद्धितामनयच्छुद्ध: शुद्धयै चन्द्रप्रभोऽस्तु न: ॥1॥
देहप्रभेव वाग्यस्याह्लादिन्यपि च बोधिनी । तन्नमामि नभोभागे सुरतारापरिष्कृतम् ॥2॥
नामग्रहोऽपि यस्याघं निहन्त्यखिलमंगिनाम् । न हन्यात् किं नु तस्यार्च्यं चरितं श्रुतिगोचरम् ॥3॥
तत्पुराणं ततो वक्ष्ये भवादासप्तमादहम् । श्रोतव्यं भव्य ते श्रद्धां निधाय मगधाधिप ॥4॥
दानं पूंजा तथान्यच्च मुकत्यै ज्ञानेन संस्कृतम् । तत्पुराणश्रुते: श्रव्यं तत्तदेव हितैषिभि: ॥5॥
अर्हद्भिर्भाषितं सूक्तमनुयोगैश्चतुष्टयम् । तेषु पूर्वं पुराणानि तस्मात्प्रोक्त: श्रुतिक्रम: ॥6॥
सा जिह्वा तौ मन:कर्णौ यैर्वक्तिश्रुतिचिन्तना: । पूर्वादीनां पुराणानां पुरूषार्थोपदेशिनाम् ॥7॥
अस्त्यत्र पुष्करद्वीप: तन्मध्ये मानुषोत्तर: । नृसंचारस्य सीमासौ सर्वतो वलयाकृति: ॥8॥
तदभ्यन्तरभागे स्तो मन्दरौ पूर्वपश्चिमौ । पूर्वस्मिन् मन्दरे देशो विदेहे पश्चिमे महान् ॥9॥
सीतोदोदक्तटे दुर्गवनखन्याकरोचितै: । अकृष्टपच्यसस्याद्यै: सुगन्धिर्भूगुणैरभात् ॥10॥
तस्मिन्देशे जना: सर्वे वर्णत्रयविकल्पिता: । स्त्रिग्धा: सूक्ष्मेक्षणा: प्रेक्ष्या विलोचनविशेषवत् ॥11॥
ऋजवो धार्मिका वीतदोषा: केल्शसहिष्णव: । कर्षका: सफलारम्भा: तप:स्थाँश्चातिशेरते ॥12॥
जलाशयाश्च सुस्वच्छा: सुखभोग्या: सपद्मका: । सन्तापच्छेदिनोऽगाधा मनोनयनहारिण: ॥13॥
क्षेत्राणि सर्वधान्यानि सर्वतर्पीणि सर्वदा । सम्पन्नानि महीभर्तु: कोष्ठागाराणि वा बभु: ॥14॥
ग्रामा: कुक्कुटसम्पात्या: सारा बहुकृषीबला: । पशुधान्यधनापूर्णा: नित्यारम्भा निराकुला: ॥15॥
वीतदण्डादिबाधत्वान्निगमा: सर्वसम्पद: । वर्णाश्रमसमाकीर्णास्ते स्थानीयानुकारिण: ॥16॥
अंसवारिपथोपेत: सफलाकण्टकद्रुम: । अदृष्टाष्टभय: प्रान्तवीथितन्वीबनाश्रय: ॥17॥
यद्यज्जपदस्योक्तं नीतिशास्त्रविशारदै: । लक्षणं तस्य तस्यायं देशो लक्ष्यत्वमीयिवान् ॥18॥
हानिर्धनस्य सत्पात्रे सत्क्रियाया: फलावधौ । उन्नतेविंनयस्थाने प्राणस्य परमायुषि ॥19॥
तुंगेषु कुचयोरेव काठिन्यमतिवर्तते । गजेप्वेव प्रपातोऽपि तरूप्वेव दरीरिषु ॥20॥
दण्डश्छत्रे तुलायांच नागरादिषु तीक्ष्णता । रोधनं सेतुबन्धेषु शब्दशास्त्रेऽपवादभाक् ॥21॥
निस्त्रिंशशब्द: खंगेषु विश्वाशित्वं हुताशने । तापकत्वं खराभीषौ मारकत्वं यमाह्वये ॥22॥
धर्मो जैनेन्द्र एबास्मिन् दिवसे वा दिवाकर: । ततो नैकान्तवादानामुलूकानामिवोद्रम: ॥23॥
दुर्गाण्यासन् यथास्थानं सातस्येनानुसंस्थितै: । भृतानि यन्त्रशस्त्राम्बुयवसैन्धवरक्षकै: ॥24॥
तस्य मध्ये शुभस्थाने ललाटे वा विशेषकम् । विशेषै: सर्वरम्याणां श्रीपुरं बामरं पुरम् ॥25॥
विकसन्नीलनीरेजसरोजालिविलोचनै: । स्वस्छवारिसरोवक्त्रैर्हसत्परपुरश्रियम् ॥26॥
नानाप्रसूनसुस्वादकेसरासवपायिन: । तत्रालिनोऽलिनीवृन्दै: प्रयान्त्यापानकोत्सवम् ॥27॥
तदुत्तुंगमहासौधगेहै: समुरजारवै: । विश्राम्यन्तु भवन्तोऽत्रेत्याह्वयद्वा घनाघनान् ॥28॥
तदेव सर्ववस्तूनामाकरीभूतमन्यथा । तानि निष्ठां न किं यान्ति तथा भोगैनिंरन्तरम् ॥29॥
यद्यदालोक्यते तत्तत्स्ववग्रीणेषु सत्तमम् । भ्रान्ति: स्वर्गोऽयमेवेति करोति मरूतामपि ॥30॥
सत्कुलेषु समुद्भूतास्तत्र सर्वेऽपि सव्रता: । उत्पद्यन्ते यत: प्रेत्य स्वर्गजा: शुद्धद्दष्टय: ॥31॥
स्वर्ग: किमीद्दशो वेति तत्रस्थाश्चारूदर्शना: । मुक्त्यर्थमेव कुर्वन्ति धर्म न स्वर्गमेधया ॥32॥
तत्रोत्सवे जना: पूजां मंगलार्थ प्रकुर्वते । शोके तदपनोदार्यमेते जैनीं विवेकिन: ॥33॥
साध्यार्था इब साध्यन्ते जैनवादै: सहेतुभि: । धर्मार्थकामास्तज्जातैरमेयसुखदायिन: ॥34॥
द्वीपार्द्धचक्रवालो वा प्राकारो यत्परीतवान् । भियेव रविसन्तापाल्लीनोऽभून्मणिरश्मिषु ॥35॥
श्रीषेणो नाम तस्यासीत् पति: सुरपतिद्युति: । नतारिमौलिरत्नांशुवाविंकासिक्रमाम्बुज: ॥36॥नमस्कार करनेवाले शत्रु राजाओं के मुकुटोंमें लगे हुए रत्नों की किरणें रूपी जलमें जिसके चरण,
कमल के समान विकसित हो रहे हैं ऐसा, इन्द्रके समान कान्तिका धारक श्रीषेण नाम का राजा उस
पाति यस्मिन् भुवं जिष्णौ दुष्टा विगतविक्रिया: । अभूवन् शक्तिवन्मन्त्रसन्निधौ वा भुजंगमा: ॥37॥
उपाया येन संचिन्त्य यथास्थानप्रयोजिता: । ददु: फलमतिस्फीतं समादर्तृवदथिंतम् ॥38॥
श्रीकान्ता नाम तस्यासीद् वनिता विनयान्विता । सती मृदुपदन्यासा सत्कवेरिव भारती ॥39॥
रूपाद्या: स्त्रीगुणास्तस्या: समुत्पन्ना: सुखाबहा: । सुता इव सदा बाल्या वन्द्याश्च गुरूवत्सताम् ॥40॥
अरीरमन्जन: पत्युस्तस्या रूपादयो गुणा: । स्यादेवकारसंयुक्ता नया इव मनीषिण: ॥41॥
प्रतिच्छन्द: परस्त्रीणां वेधसैषा विनिमिंता । गुणानामिव मन्जूषा स्वमतिप्रतिपत्तये ॥42॥
अपापं सुखमच्छिन्नं सस्त्रेहं समतृप्तिदम् । मिथुनं सत्समापोच्चैमिंथुनं वामरं परम् ॥43॥
स कदाचिन्महीनाथो निष्पुत्रत्वाच्छुचाहित: । इति स्वगतमेकाकी सन्तत्यर्थमचिन्तयत् ॥44॥
स्त्रिय: संसारवल्लर्य: सत्पुत्रास्तत्फलायिता: । न चेते तस्य रामाभि: पापाभि: किं नृपापिन: ॥45॥
य: पुत्रवदनाम्भोजं नापश्यद्दैवयोगत: । षड्खण्डश्रीमुखाब्जेन दृष्टेनाप्यस्य तेन किम् ॥46॥
तत: पुरोधस: प्राप्तुं सुतं सदुपदेशत: । अनर्घैर्मणिभि: पंचवर्णैरन्चितकांचनै: ॥47॥
विधाय जिनबिम्बानि प्रातिहार्यै: सहाष्टभि: । भृंगारादिविनिर्दिष्टै: संगतान्यष्टमंगलै: ॥48॥
प्रतिष्ठाकल्पसम्प्रोक्तै: प्रतिष्ठाप्य क्रियाक्रमै: । कृत्वा महाभिषेकं च जिनसंगममंगलै: ॥49॥
गन्धोदकै: स्वयं देव्या सहैवास्त्रात्स्तुवन् जिनान् । व्यधादाष्टाह्निकीं पूजामैहिकामुत्रिकोदयाम् ॥50॥
यातै: कतिपयैर्देवी दिनै: स्वप्नान् व्यलोकत । गजसिंहेन्दुपद्माभिषेकानीषद्विनिद्रिता ॥51॥
तदैव गर्भसड्.क्रान्तिरभूत्तस्यास्तत: क्रमात् । आलस्यमरूचिस्तन्द्रा जुगुप्सा वा निमित्तिका ॥52॥
अशक्तयोरिवान्योन्यं विजेतुं सुचिरान्मुखम् । कुचयोरादधौ तस्या: कालिमानं दिने दिने ॥53॥
योषितां भूषणं लज्जा श्लाघ्यं नान्यद्विभूषणम् । इति स्पष्टयितुं वैषा सर्वचेष्टा स्थिता हिया ॥54॥
तस्या भाराक्षमत्वेन भूषणान्युचितान्यपि । दिवस्ताराकुलानीव निशान्ते स्वल्पतां ययु: ॥55॥
बाच: परिमिता: स्वल्पवित्तस्येव विभूतय: । चिरं विरम्य श्रव्यत्वान्नावाभ्भोदावलेरिव ॥56॥
कुर्यु: कुतूहलोत्पत्तिं बाढमभ्यर्णवर्तिनाम् । एवं तद्रर्भचिह्नानि व्यक्तान्यन्यानि चाभवन् ॥57॥
प्रमोदात्प्राप्य राजानं प्रणम्याननसूचितम् । इति चैत्याब्रुवन् कर्णे तन्महत्तरिकास्दा ॥58॥ किसी एक दिन रानीकी प्रधान दासियोंने हर्ष से राजा के पास जाकर और प्रणाम कर उनके कानमें
सरोजं वोदयाद्भानो: कुमुदं वा हिमद्युते: । व्यकसत्तन्मुखाम्भोजं श्रुतगर्भमहोदयात् ॥59॥
चन्द्रोदयोन्वयाम्भोधे: कुलस्य तिलकायित: । प्रादुर्भावस्तनूजस्य न प्रतोषाय कस्य वा ॥60॥
अदृष्टवदनाम्भोजमपत्यं गर्भगं च माम् । एवं प्रतोषयत्येतत् दृष्टवक्त्रं किमुच्यते ॥61॥
मत्वेति ताभ्यो दत्वेष्टं स्वाप्तै: कतिपयैर्वृत: । महादेवीगृहं गत्वा द्विगुणीभूतसम्मद: ॥62॥
अभ्रितां वाभ्रपदवीं रत्नगर्भामिव क्षितिम् । उपोदयार्कां प्राचीं वा तां ददर्श दृश: सुखम् ॥63॥
सापि दृष्ट्वा महीनाथमभ्युत्थातुं कृतोद्यमा । तथैव देवि तिष्ठेति स्थिता राज्ञा निवारिता ॥64॥
नृपस्तयैकशय्यायामुपविश्य चिंर मुदा । सलज्जया सहालाप्य ययौ तदुचितोक्तिभि: ॥65॥
दिनेषु केषुचित्पश्चाद्यातेषु प्रकटीभवत् । प्राक् पुण्याद् गुरूशुक्रादिशुभग्रहनिरीक्षणात् ॥66॥
हरेर्हरिदिवादित्यं सस्यपाकं यथा शरत् । महोदयमिवाख्यातिरसूत सूतमुत्तमम् ॥67॥
प्रवर्द्धमानभाग्यस्य योग्यस्य सकलश्रिय: । श्रीवर्मेति शुभं नाम तस्य बन्धुजनो व्यघात् ॥68॥
प्रबोधो मूर्छितस्येव दुविंधस्येव वा निधि: । जयो वात्यल्पसैन्यस्य राज्ञस्तोषं चकार स: ॥69॥ जिस प्रकार मूर्च्छितको सचेत होनेसे संतोष होता है, दरिद्रको खजाना मिलनेसे संतोष होता है
तस्यागंतेजसा रत्नदीपिका विहतत्विष: । विभावर्या सभास्थाने नैरर्धक्यं प्रपेदिरे ॥70॥
शरीरवृद्धिस्तस्यासीद् भिषक्शास्त्रोक्तवृत्तित: । शब्दशास्त्रादिभि: प्रज्ञावृद्धि: सुविहितक्रिया: ॥71॥
स राजा तेन पुत्रेण द्वीपोऽयमिव मेरूणा । तुंगेन संगत: श्रीमान् पालयन् वलयं क्षिते: ॥72॥
जिनं श्रीपवनामानमवतीर्णं यदृच्छया । शिवंकरवनोद्याने कदाचिद्वनपालत: ॥73॥
श्रुत्या सप्तपदानीत्वा तां दिशं शिरसाऽनमत् । तदानीमेव सम्प्राप्य विश्वेशं प्रश्रयाश्रय: ॥74॥
त्रि:परीत्य नमस्कृत्य तं यथास्थानमास्थित: । कृत्वा धर्मपरिप्रश्नं बुद्ध्वा वस्तु यथोदितम् ॥75॥
भोगतृष्णामपास्याशु धर्मतृष्णात्तमानस: । दत्वा श्रीवर्मणे राज्यं प्राव्राजीत्तज्जिनान्तिके ॥76॥
श्रीवर्मापि जिनेन्द्रोक्त्या धूतमिथ्यामहातमा: । आस्थात्तुर्यगुणस्थानमाद्यं सोपानमुच्यते ॥77॥
सन्निधाने च तस्याय: सन्निधापयति स्वयम् । यथाकाममशेषार्थास्तै: स प्रापेप्सितं सुखम् ॥78॥
असौ कदाचिदाषाढपौर्णमासीदिने जिनान् । उपोष्याभ्यर्च्य सत्स्वाप्तै रात्रौ हर्म्यतले स्थित: ॥79॥
विलोक्यापातमुल्काया भोगसारे विरक्तवान् । प्राग्विश्राणितसाम्राज्य: श्रीकान्तायाग्रसूनवे ॥80॥
अभ्यासे श्रीप्रभेशस्य दीक्षित्वा सुचिरं तप: । विधाय विधिवत्प्रान्ते संन्यस्य श्रीप्रभे गिरौ ॥81॥
श्रीप्रभे प्रथमे कल्पे विमाने सागरोपम - । द्वित्वायु: श्रीधरो नाम्ना देव: समुदपद्यत ॥82॥
अणिमादिगुण: सप्तहस्तो वैक्रियिकांगभाक् । चतुर्थलेश्यो मासेन नि:श्वसन् मनसाहरन् ॥83॥
वर्षद्वयसहस्त्रेण: पुद्रलानमृतात्मकान् । तृप्त: कायप्रवीचाराद् व्याप्ताद्यक्ष्मातलावधि: ॥84॥
बलतेजोमहाविक्रियाभि: स्वावधिसम्मित: । सुस्थितोऽनुभवन्सौख्यं स्वपुण्यपरिपाकजम् ॥85॥
दक्षिणे धातकीखण्डे प्राचीष्वाकारपर्वतात् । भारते विषये श्रीमदलकाख्ये पुरोत्तमम् ॥86॥
अयोध्याह्रं नृपस्तस्मिन्नाबभावजितन्जय: । आसीदजितसेनास्य देवी सुतसुखप्रदा ॥87॥
सा कदाचित्तनूजाप्त्यै परिपूज्य जिनेश्वरान् । सुप्ता तंचिन्तया स्वप्नान्विलोक्याष्टौ शुभानिमान् ॥88॥
गजेन्द्रवृषसिंहेन्दुरवीन् पद्मसरोवरम् । शंख पूर्णघटं चैतत् फलान्यप्यजितंजयात् ॥89॥
गजात्पुत्रं गभीरं गो: सिंहेनानन्तवीर्यकम् । चन्द्रेण तर्पकं तेज: प्रतापाढयं दिवाकरात् ॥90॥
सरसा शंखचक्रादि द्वात्रिंशल्लक्षणान्वितम् । शंखेन चक्रिणं पूर्णकुम्भाज्ज्ञात्वा निधीशिनम् ॥91॥
तुष्टा कतिपयैर्मासैस्तं श्रीधरमजीजनत् । व्यधादजितसेनाख्यां राजास्य जितविद्विष: ॥92॥
तेन तेजस्विना राजा सदाभाद् भास्करेण वा । दिवसो विरजास्तादृक् तनूज: कुलभूषणम् ॥93॥
स्बयम्प्रभाख्यतीर्थेशमशोकवनमागतम् । परेद्यु: सपरीवार: सम्प्राप्याभ्यर्च्य सन्नत: ॥94॥
श्रुत्वा धर्म सतां त्याज्यं राज्यं निर्जितशत्रवे । प्रदायाजितसेनाय संयम्यासीत्स केवली ॥95॥
राजलक्ष्म्या कुमारोsपि रक्तया स वशीकृत: । प्रौढ एव युवा कामं मुख्यं सौख्यमुपेयिवान् ॥96॥
तत्पुण्यपरिपाकेन चक्ररत्नादि चक्रिण: । यद्यत्तत्तत्समुत्पन्नं चेतनेतरभेदकम् ॥97॥
चक्रमाक्रान्तदिक्चक्रमस्य तस्योद्भवेऽभवत् । पुनर्दिग्विजयो जेतु: पुरबाह्यविहारवत् ॥98॥
नासुखोऽनेन कोऽप्यासीन्न परिग्रहमूर्च्छना । षट्खण्डाधीशिनोऽप्यस्य पुण्यं पुण्यानुबन्धि यत् ॥99॥
दु:खं स्वकर्मपाकेन सुखं तदनुपालनात् । प्रजानां तस्य साम्राज्ये तत्ताभि: सोऽभिनन्द्यते ॥100॥
देवविद्याधराधीशमुकुटाग्रेषु सद्युतीन् । विच्छायीकृत्य रत्नांशूंस्तदाज्ञैवोच्छिखा बभौ ॥101॥
नित्योदयस्य चेन्न स्यात् पद्मानन्दकृतो बलम् । चण्डद्युते:कथं पाति शक्रोऽध्यक्ष: स्वयं दिशम् ॥102॥
विधीर्वेधा न चेदर्ग्नि स्थापयेद्रक्षितुं दिशम् । स्वयोनिदाहिना कोऽपि कचित् केनापि रक्षित: ॥103॥
पालको मारको वेति नान्तकं सर्वभक्षिणम् । किं वेत्ति वेधास्तं पातुं पापिनं परिकल्पवन् ॥104॥
शुन: स्थाने स्थितो दीनो नित्यं यमसमीपग: । स्वजीवितेऽपि सन्देह्मो नैर्ऋत: कस्य पालक: ॥105॥
काललीलां विलव्यालं पाशहस्तो जलप्रिय: । स नदीनाश्रय: पाशी प्रजानां केन पालक: ॥106॥
धूमध्वजसखोऽस्थास्नु: स्वयमन्यांश्च चालयन् । पालक: स्थापितस्तादृक् स किमेकत्र तिष्ठति ॥107॥
लुब्धो न लभते पुण्यं विपुण्य: केन पालक: । धनेन चेददाता तत् गुह्यकोऽपि न पालक: ॥108॥
ईशानोऽन्स्यां दशां यातो गणने सर्वपश्चिम: । पिशाचावेष्टितो दुष्ट: कथमेष दिश: पति: ॥109॥
कृत्वैतान् बुद्धिवैकल्यात्तत्प्रमार्ष्टु प्रजापति: । व्यधादेकमिमं मन्ये विश्वदिक्पालनक्षमम् ॥110॥
इत्युदात्तवचोमाला विरचय्याभिसंस्तुत: । विक्रमाक्रान्तदिक्चक्र: शक्रादीन् सोऽतिलड्.घते ॥111॥
धनं दाने मतिर्धर्भे शौर्य भूताभिरक्षणे । आयु: सुखे तनुर्भोगे तस्य वृद्धिमवांचिरम् ॥112॥
अपरायत्तमच्छिन्नमबाधमयवर्द्धनम् । गुणान्पुष्णन् वितृष्ण: सन् सुखेन सुखमीयिवान् ॥113॥उसके पुण्यकी वृद्धि दूसरेके आधीन नहीं थी, कभी नष्ट नहीं होती थी और उसमें किसी तरहकी
बाधा नहीं आती थी । इस प्रकार वह तृष्णारहित होकर गुणोंका पोषण करता हुआ बड़े आरामसे सुखको
ऋतं वाचि दया चित्ते धर्मकर्मणि निर्मल: । स्वान् गुणान् वा प्रजा: पाति राजर्षि: केन नास्तु स: ॥114॥
मन्ये नैसर्गिकं तस्य सौजन्यं कथमन्यथा । प्राणहारिणि पापेऽपि रिपौ नोपैति विक्रियाम् ॥115॥
न हि मूलहर: कोऽपि नापि कोऽपि कदर्यक: । तादात्विकोऽपि तद्राज्ये सर्वे सद्व्ययकारिण: ॥116॥
इति तस्मिन् महीं पाति सौराज्ये सति भूपतौ । प्रजा: प्रजापतिं मत्वा तमैधन्त सुमेधसम् ॥117॥
रत्नानि निधयश्चास्य चतुर्दश नवाभवत् । नवयौवनसम्प्राप्तौ प्राप्तपुण्योदयात् प्रभो: ॥118॥
भाजनं भोजनं शय्या चमूर्वाहनमासनम् । निधीरत्नं पुरूं नाट्यमिति भोगान्दशान्वभूत् ॥119॥
श्रद्धादिगुणसम्पन्न: स कदाचिन्महीपति: । अरिन्दमाय दत्वान्नं सते मासोपवासिने ॥120॥
गृहीतनवपुण्यात्मा वसुधारादिपंचकम् । प्रापाश्चर्यमनाप्यं किं सदनुष्ठानतत्परै: ॥121॥
असौ मनोहरोद्याने गुणप्रभजिनेश्वरम् । परेद्यु: प्राप्य तत्प्रोक्तं धर्मसारं रसायनम् ॥122॥
पीत्वा स्वभवसम्बन्धश्रुतिबन्धुप्रचोदित: । सद्यो निर्विद्य साम्राज्यं वितीर्य जितशत्रवे ॥123॥
त्रैलोक्यजयिनं जेतु मोहराजं कृतोद्यम: । राजभिर्बहुभि: सार्द्ध गृहीत्वा साधनं तप: ॥124॥
चरित्वा निरतीचारं तनुं त्यक्त्वायुषोऽवधौ । नभस्तिलकगिर्यग्रे शान्तकारविमानग: ॥125॥
अच्युतेन्द्रोऽजनिष्टाप्तवार्द्धिद्वाविंशतिस्थिति: । हस्तत्रयप्रमाणात्तनिर्धातुतनुभास्कर: ॥126॥
शुक्ललेश्य: श्वसन्मासैरेकादशभिराहरन् । द्वाविंशतिसहस्त्राब्दैर्मनसाऽऽहारमामरम् ॥127॥
तम:प्रभावधिव्याप्तदेशावधिविलोचन: । तत्क्षेत्रव्यापिसत्तेजोबलोत्तरशरीरभाक् ॥128॥
दिव्यभोगांश्चिरं भुक्त्वा स्वायुरन्ते विशुद्धदृक् । प्राग्भागधातकीखण्डे सीतादक्षिणकूलगे ॥129॥
विषये मंगलावत्यां रत्नसंचय पू:पति: । देव्यां कनकमालायां वल्लभ: कनकप्रभ: ॥130॥
पद्यनाभ: सुतो जातस्तयो: सुस्वप्नपूर्वकम् । बालानुकूलपर्युष्टिविशेषै: सोऽभ्यवर्द्धत ॥131॥
उपयोगक्षमाशेषपर्याप्तिपरिनिष्टितम् । आरोप्य तं व्रतं राजा विद्यागृहमवीविशत् ॥132॥
अभिजातपरीवारो दासहस्तिपकादिकान् । दूरीकृत्य स नि:शेषा विद्या: शिक्षितुमुद्ययौ ॥133॥
तथेन्द्रियततिस्तेन पराजीयत सा यथा । निजार्थै: सर्वभावेन तनोति प्रीतिमात्मन: ॥134॥
स धीमान् वृद्धसंयोगं व्यधाद् विनयवृद्धये । विनय: शास्त्रनिर्णीत: कृत्रिम: सहजोsपर: ॥135॥
तं सम्पूर्णकलं प्राप्य कान्तं सहजकृत्रिमौ । राजानं गुरूशुक्रौ वा रेजतुविंनयौ भृशम् ॥136॥जिस प्रकार चन्द्रमा को पाकर गुरू और शुक्र ग्रह अत्यन्त सुशोभित होते हैं उसी प्रकार सम्पूर्ण
कलाओं को धारण करनेवाले अतिशय सुन्दर उस राजकुमार को पाकर स्वाभाविक और कृत्रिम –
स धीमान् षोडशे वर्षे विरेजे प्राप्य यौवनम् । वनं सुष्ठु विनीतात्मा संयतो वा जितेन्द्रिय: ॥137॥
रूपान्वयवय:शिक्षासम्पन्नं तमविक्रियम् । भद्रं गजं विनीतात्मा समालोक्य मुदा पिता ॥138॥
विद्यापूजां विधायास्य जिनपूजापुर:सरम् । संस्कृतस्येव रत्नस्य व्यधाद् बुद्धिं क्रियान्तरे ॥139॥
कलाभिरिव बालेन्दुं शुद्धपक्षसमाश्रयात् । रम्यं राजा तमूर्जो वा प्रमदाभिरपूरयन् ॥140॥
तस्य सोमप्रभादीनां देवीनामभवन् सुता: । शुभा: सुवर्णनाभाद्या: भास्करस्येव भानव: ॥141॥
पुत्रपौत्रादिभि: श्रीमान् परीत: कनकप्रभ: । स्वराज्यं पालयन्नेवं सुखेनान्येद्युरूद्धधी: ॥142॥
मनोहरवने धर्म श्रीधराज्जिनपुंगवात् । श्रुत्वा संयोज्य साम्राज्यं सूनौ संयम्य निर्वृत: ॥143॥
पद्यनाभश्च तत्रैव गृहीतोपासकव्रत: । तन्त्रावापगतव्याप्तिममात्यै: सम्प्रवर्तयन् ॥144॥
विश्रम्भहाससंस्पर्शविनोदैरतिपेशलै: । कामिनीनां कलालापै: सविलोलैविंलोकनै: ॥145॥
अनंगपूर्वरंगस्य पुष्पांजलिनिभै: शुभै: । समप्रेमसमुत्पन्नै: प्रसादं प्राप चेतस: ॥146॥
कामकल्पद्रुमोद्भ्ूातं परिकक्कं फलोत्तमम् । रामाप्रेमोपनीतं सा सीमाऽऽसीत्तस्य निर्वृते: ॥147॥कामदेव रूपी कल्प - वृक्ष से उत्पन्न हुए, स्त्रियों के प्रेमसे प्राप्त हुए और पके हुए भोगोपभोग रूपी
उत्तम फल ही राजा पद्मनाभके वैराग्यकी सीमा हुए थे अर्थात् इन्हीं भोगोपभोगों से उसे वैराग्य
प्राक्तनोपात्तपुण्यस्य फलमेतदिति स्फुटम् । प्रबोधयन्नसौ मूढानुद्यद्दीप्तिरभूत्सुखी ॥148॥
सोऽपि श्रीधरसान्निध्ये बुद्ध्वा धर्म बुधोत्तम: । संसारमोक्षयाथात्म्यमात्मन्येवमचिन्तयत् ॥149॥
यावदौदयिको भावस्तावत्संसृतिरात्मन: । स च कर्माणि तत्कर्म तावद्यावत्सकारणम् ॥150॥
कारणान्यपि पंचैव मिथ्यात्वादीनि कर्मण: । मिथ्यात्वे सत्यवश्यं स्यात्तत्र शेषं चतुष्टयम् ॥151॥
असंयमे त्रयं द्वे स्त: प्रमादे योगसंज्ञकम् । कषाये नि:कषायस्य योग एव हि बन्धकृत् ॥152॥
स्वस्मिन् स्वस्मिन् गुणस्थाने मिथ्यात्वादेविंनाशनात् । स्वहेतोस्तत्कृतो बन्धस्तत्र तत्र विनश्यति ॥153॥
सदादित्रितयं नंक्ष्यत् पश्चात्तश्च स्वकालत: । आपर्यन्तगुणस्थानात्तत्क्षयात्संसृते: क्षय: ॥154॥
संसारे प्रलयं याते पापे जन्मादिलक्षणे । क्षायिकैरात्मनो भावैरात्मन्यात्मा समेधते ॥155॥
इति तत्त्वं जिनोद्दिष्टमजानानोऽन्धवच्चिरम् । भ्रान्त: संसारकान्तारे दुर्गे दु:खी दुरन्तके ॥156॥
असंयमादिकं सर्वमुज्झित्वा कर्मकारणम् । शुद्धश्रद्धादिमोक्षांगपंचकं समुपैम्यहम् ॥157॥
इत्यन्तस्तत्त्वतो ज्ञात्वा पद्मनाभो हिताहिते । दत्वा सुवर्णनाभाय प्राभवं बाह्यसम्पद: ॥158॥
राजभिर्बहुभि: सार्ध संयमं प्रतिपद्य स: । समाचरंश्चतुर्भेदे प्रसिद्धे मुक्तिसाधने ॥159॥
द्वयष्टकारणसम्प्राप्तभावनो नामतीर्थकृत् । स्वीकृत्यैकादशांगाब्धिपारग: परमं तप: ॥160॥
सिंहनि:क्रीडिताद्युग्रं विधायाबुधदुस्तरम् । कालान्ते सम्यगाराध्य समुत्सृष्टशरीरक: ॥161॥
वैजयन्ते त्रयत्रिंशत्सागरायुरजायत । पूर्वोक्तदेहलेश्यादिविशेषो दिव्यसौख्यभाक् ॥162॥
तस्मिन् षण्मासशेषायुष्या गमिष्यति भूतले । द्वीपेऽस्मिन् भारते वर्षे नृपश्चन्द्रपुराधिप: ॥163॥
इक्ष्वाकु: काश्यपो वंशगोत्राभ्यामद्भुतोदय: । महासेनो महादेवी लक्ष्मणा स्वगृहांगणे ॥164॥
वसुधारां सुरै: प्राप्ता देवीभि: परिवारिता । दिव्यवस्त्रस्त्रगालेपशयनादिसुखोचिता ॥165॥
चैत्रस्य कृष्णपंचम्यां स्वप्नान् याममनोहरे । दृष्ट्वा षोडश संतुष्य समुत्थायोदिते रवौ ॥166॥
पुण्यप्रसाधनोपेता स्ववक्त्रार्पितसम्मदा । स्वप्नान् सिंहासनासीनं स्वानवाजीगमत् पतिम् ॥167॥
सोऽपि स्वावधिबोधेन तत्फलानि पृथक् पृथक् । राज्ञ्यै निवेदयामास सापि सन्तोषसम्भृता ॥168॥
कान्ति लज्जां धृतिं कीर्तिं बुर्द्धिं सौभाग्यसम्पदम् । श्रीह्रीधृत्यादिदेवीषु वर्धयन्तीषु सन्ततम् ॥169॥
पौषासितैकदश्यां सा शक्रयोगे सुराचितम् । अहमिन्द्रमतर्क्याभं त्रिबोधमुपपादयत् ॥170॥
तदैवाभ्येत्य नाकीशो महामन्दरमस्तके । सिंहासनं समारोप्य सुस्नाप्य क्षीरवारिभि: ॥171॥
विभूष्य भूषणै: सर्वैर्बद्ध्वा त्रैलोक्यकण्ठिकाम् । मुदा वीक्ष्य सहस्त्राक्षो व्यवहारप्रसिद्धये ॥172॥
कुलं कुवलयस्यास्य सम्भवे व्यकसत्तराम् । यतस्ततश्चकाराख्यां सार्था चन्द्रप्रभं प्रभो: ॥173॥
आनन्दनाटकं चास्य निर्वर्त्याग्ने शचीपति: । पुनरानीय तत्पित्रोरर्पयित्वा जगत्पतिम् ॥174॥
भोगोपभोगयोग्योरूवस्तुभि: परिचर्यताम् । भगवानिति सन्दिश्य यक्षेशं स्वाश्रयं ययौ ॥175॥
प्रबोधमहतां स्त्रीत्वमपि निन्द्यं जगत्पते: । लोकोपकारिण: प्राप्ते: सपुण्यां लक्ष्मणामिमाम् ॥176॥
पावनीं स्तुत्यतां नीत्वा देवाश्चापन् महाफलम् । स्त्रीतेदृशी वरिष्ठेति मेनिरेऽनिमिषांगना: ॥177॥
गतेऽनन्तरसन्ताने सागरोपमकोटिभि: । शतैर्नवभिरेषोऽभूत्तदभ्यन्तरजीवित: ॥178॥
शून्यषट्कैकपूर्वायु: सार्द्धचापशतोच्छि्ति: । अवर्द्धन्तेव शीतांशु: कलाशेषो जगन्नुत: ॥179॥
इत: स्वामिंस्त्वमेहीति कुतूहलविलासिनी । प्रसारितकरन्यस्ततलाम्भोजसमाश्रय: ॥180॥
अकारणसमुद्भूतस्मितकान्तमुखाम्बुज: । कदाचित्प्रस्खलतूपादविन्यासो मणिकुट्टिमे ॥181॥
इत्यादितद्वयोयोग्यमुग्धशुद्धविचेष्टितै: । नीत्वा बाल्यं स कौमारमाप प्रार्थ्य सुखार्धिभि: ॥182॥
अमृतैस्तनुमेतस्य कृतां मन्यामहे वयम् । वेधसेति जनालापा: प्रवर्तन्ते स्म कौतुकात् ॥183॥
आधिक्याद्भावलेश्येव निर्गतेवेक्षयाप्रिया । द्रव्यलेश्या व्यभासिष्ट जित्वा पूर्णेन्दुजद्युतिम् ॥184॥उनकी द्रव्य लेश्या अर्थात् शरीर की कान्ति पूर्ण चन्द्रमाकी कान्ति को जीतकर ऐसी सुशोभितहो रही थी मानो बाह्य वस्तुओं को देखनेके लिए अधिक होनेसे भाव लेश्या ही बाहर निकल आई हो ।
यशसा लेश्यया चास्य ज्योतिषां छादिता द्युति: । भोगभूमिर्निवृत्तेति प्रतोषमकरोज्जन: ॥185॥***उनके यश और लेश्यासे ज्योतिषी देवोंकी कान्ति छिए गई थी इसलिए ‘भोगभूमि लौट आई है’ यह
द्युतिस्तस्य द्युतिर्वाभात् मिश्रिता रविचन्द्रयो: । तत्सदा व्यकसन्मन्ये पद्मानि कुमुदान्यपि ॥186॥
कुन्दहासा गुणास्तस्य चन्द्रस्येवांशवोऽमला: । विकासयन्ति भव्यानां मन:कुवलयावलिम् ॥187॥
सहोत्पत्तौ श्रियोऽनेन सोदर्येन्दोरिति श्रुति: । अजानद्भिर्जनैरेतदन्यथा परिकल्पितम् ॥188॥
चन्द्रस्येवोदयेऽस्यापि सर्वसन्तापहारिण: । ह्लादते भासते वर्द्धते स्म लोको निराकुल: ॥189॥
एतस्यैव गुणैर्लक्ष्मी मन्ये कीर्तिश्च निर्मला । कारणानुगुणं कार्यमिति सत्यं भवेद्यदि ॥190॥‘कारण के अनुकूल ही कार्य होता है’ यदि यह लोकोक्ति सत्य है तो मानना पड़ता है कि इनकी लक्ष्मी और कीर्ति इन्हींके गुणों से निर्मल हुई थीं ।
महाविभूतिसम्पन्न: सज्जमज्जनमंगल: । सालंकारक्रियो वेलां कदाचिदनयत् कृती ॥191॥
वीणावाद्येन ह्लाद्येन गीतैर्मुरजवादनै: । कदाचिद्धनदानीतभूषावस्त्रावलोकनै: ॥192॥
वादिप्रवाद्युपन्यस्तपक्षादिसुपरीक्षणै: । कुतूहलेक्षणायातभव्यलोकात्मदर्शनै: ॥193॥
धर्मादयो व्यवर्द्धत गुणा: पापाद्ययात्क्षयम् । कौमारेऽस्मिन् स्थितेऽप्येवं किं वाच्यं संयमे सति ॥194॥
इति द्विलक्षपंचाशत्सहस्त्रप्रमितैर्गतै: । पूर्वै राज्याभिषेकाप्त्या परमानन्दसुन्दर: ॥195॥
नावतो मण्डलं राहो: स्वहस्ततलसस्मितम् । किं तेजोऽर्कस्य तेजोऽस्य तेजस्त्रैलोक्यरक्षिण: ॥196॥
शक्रादयोऽपि कैंकर्यं जन्मन: प्राग्वहन्ति चेत् । ऐश्वर्यादिभिरेषोऽन्यैर्वृत: कैरूपमीयताम् ॥197॥
तले कपोलयो: स्त्रीणां छेदे वा दन्तिदन्तयो: । स विलोक्य स्मरस्मेरं स्वमुखं सुखमेयिवान् ॥198॥
विलोकिनीनां कान्तानामुत्सुकानां विलासकृत् । त्यागीव स सुखी जात: स्ववक्त्ररसतर्पणात् ॥199॥
नान्तराय: परं तस्य कान्तावक्त्राब्जवीक्षणे । जातपंकेरूहाशंकैर्भ्रमद्भिर्म्रमरैविंना ॥200॥
मधुपैश्चपलैर्लोलैर्युक्तायुक्ताविचारकै: । मलिनै: किमकर्तव्यं प्रवेशो यदि लभ्यते ॥201॥
खचतुष्केन्द्रियर्तूक्तै: पूर्वै: साम्राज्यसम्पद: । चतुविंशतिपूर्वांगै: सम्मितौ क्षणवत्सुखम् ॥202॥
सत्यां प्रयाति कालेऽसावलंकारगृहेऽन्यदा । प्रपश्यन् वदनाम्भोजं दर्पणागतमात्मन: ॥203॥
तत्रावधार्यनिर्वेदहेतु’ कंचिन्मुखे स्थितम् । पातुक: पश्य कायोऽयमीतय: प्रीतयोऽप्यमू: ॥204॥
किं सुखं यदि न स्वस्मात्का लक्ष्मीश्चेदियं चला । किं यौवनं यदि ध्वंसि किमायुर्यदि सावधि ॥205॥
सम्बन्धो बन्धुभि: कोऽसौ चेद्वियोगपुरस्सर: । स एवाहं त एवार्थास्तान्येव करणान्यपि ॥206॥
प्रीति: सैवानुभूतिश्च वृत्तिश्चास्यां भवावनौ । परिवृत्तमिदं सर्व पुन: पुनरनन्तरम् ॥207॥
तत्र किं जातमप्येष्यत्काले किं वा भविष्यति । इति जानन्नहं चास्मिन्मोमुहीमि मुहुर्मुहु: ॥208॥
अनित्ये नित्यबुद्धिर्मे दु:खे सुखमिति स्मृति: । अशुचौ शुचिरित्यास्था परत्रात्ममतिर्यथा ॥209॥
अविद्ययैवमाक्रान्तो दुरन्ते भववारिधौ । चतुविंधोरूदु:खोग्रदुर्गदैराहितश्चिरम् ॥210॥
इत्ययेनायतेनैवमायासित इवाकुल: । काललब्धिं परिप्राप्य क्षुण्णमार्गजिहासया ॥211॥
गुणाढयं भावुको भाविकेवलावगमादिभि: । स्मरन्नित्याप सन्मत्या संफल्येव समागमम् ॥212॥
दीक्षालक्ष्म्या: स्वयं प्राप्ता सद्बुद्धि: सिद्धिदायिनी । इति प्रबुद्धतत्त्वं तं प्रपद्य सुरसंयता: ॥213॥
यथोचितमभिष्टुत्य ब्रह्मलोकं पुनर्ययु: । नृपोऽपि वरचन्द्रस्य कृत्वा राज्याभिषेचनम् ॥214॥
विनि:क्रमणकल्याणपूजां प्राप्य सुरेश्वरै: । आरूह्य सुरसन्धार्या शिबिकां विमलाह्वयात् ॥215॥
दिनद्वयोपवासित्वा वने सर्वर्तुकाह्वये । पौषे मास्यनुराधायामेकादश्यां महीभुजाम् ॥216॥
सहस्त्रेणाप्य नैर्ग्रन्थ्यं मन:पर्ययमाप्तवान् । द्वितीये दिवसे तस्मै पुरे नलिननामनि ॥217॥
सोमदत्तो नृपो गौर: प्रदायाहारमुत्तमम् । पुण्यानि नव सम्प्राप्य वसुधारादिपंचकम् ॥218॥
सुरैस्तद्दानसन्तुष्टैरापितं स्वीचकार स: । धृत्वा व्रतानि सम्पाल्य समितीस्त्यक्तदण्डक: ॥219॥
निगृहीतकषायारिर्वर्द्धमानविशुद्धिभाक् । त्रिगुप्त: शीलसम्पन्नो गुणी प्रोक्ततपोद्वय: ॥220॥
वस्तुवृत्तिवचोभेदान्नैरन्तर्येण भावयत् । दशप्रकारधर्मस्थ: षोढाशेषपरीषह: ॥221॥
अनित्याशुचिदु:खत्वं स्मरन् कायादिकं मुहु: । गत्वा सर्वत्र माध्यस्थयं परमं योगमाश्रित: ॥222॥
त्रीन् मासान् जिनकल्पेन नीत्वा दीक्षावनान्तरे । अधस्तान्नागवृक्षस्य स्थित्वा षष्ठोपवासभृत् ॥223॥
फाल्गुनेकृष्णसप्तम्यामनुराधापराह्णके । प्रागेव निहिताशेषश्रद्धानप्रतिपक्षक: ॥224॥
करणत्रयसंयोगात् क्षपकश्रेणिमाश्रित: । स्फुरत्तुरीयचारित्रो द्रव्यभावविकल्पत: ॥225॥
शुक्लध्यानोद्धसद्ध्यात्या मोहारातिं निहत्य स: । सावगाढदृगर्योऽभाद् विच्चतुष्कादिभास्कर: ॥226॥
द्वितीयशुल्कध्यानेन घातित्रितयघातक: । जीवस्यैवोपयोगाख्यो गुण: शेषेष्वसम्भवात् ॥227॥
घातीति नाम तद्घातादभूदघचतुष्टये । अघातिष्वपि केषांचिदेव तत्र विलोपनात् ॥228॥
परावगाढं सम्यक्त्वं चर्यान्त्यां ज्ञानदर्शने । दानादिपंचकं प्राप्य सयोग: सकलो जिन: ॥229॥
सर्वज्ञ: सर्वलोकेश: सार्व: सर्वैकरक्षक: । सर्वदृक् सर्वदेवेन्द्रवन्द्य: सर्वार्थदेशक: ॥230॥
चतुस्त्रिंशदतीशेषविशेषविभवोदय: । प्रातिहार्याष्टव्यक्तीकृततीर्थकरोदय: ॥231॥
देवदेव: समस्तेन्द्रमुकुटोढांघ्रि पंकज: । स्वप्रभाह्लादिताशेषविश्वो लोकविभूषण: ॥232॥
गतिजीवगुणस्थाननयमानादिविस्तृते: । प्रबोधक: स्थितो व्योस्नि श्रीमान् चन्द्रप्रभो जिन: ॥233॥
क्रौर्यधुर्येण शौर्येण यदंह: संचितं परम् । सिंहैर्हर्तु स्वजातेर्वा व्यूढं तस्यासनं व्यभात् ॥234॥
केवलद्युतिरेवैवं मूर्तिर्जातेव भास्वरा । देहप्रभा दिशो विश्वा भासयन्त्यस्य शोभते ॥235॥
चामरैरामरैरेष प्रभाप्रकटितायति: । हंसांसधवलैर्गंगातरंगैरिव सेव्यते ॥236॥
ध्वनिरेकोऽपि दिव्योऽस्य प्रकाशो वांशुमालिन: । द्रष्टृणां सर्वभावानां सश्रोत्राणां प्रकाशक: ॥237॥
त्रिभि: शिवं पदं प्राप्यमस्माभिरिति चावदत् । मोक्षमार्ग: पृथग्भूतो भाति छत्रत्रयं विभो: ॥238॥
भाति पिण्डीद्रुमो भर्तुरशोक: संश्रयादृहम् । इत्याविष्कृतरागो वा पल्लवै: प्रसवैरपि ॥239॥
अभात् सुमनसां वृष्टि: पतन्ती नभसो विभुम् । तारावलिरिवायान्ती सेवितुं भक्तिनिर्भरा ॥240॥
देवदुन्दुभयो बाढं दध्वनुस्तजिंताब्धय: । दिश: श्रावयितुं वास्य मोहारातिजयं विभो: ॥241॥
अभादस्य प्रभामध्ये प्रसन्नं वक्त्रमण्डलम् । नाकनद्यामिवाम्भोजमिव वा बिम्बमैन्दवम् ॥242॥
श्रीमद्रन्धकुटीमध्ये चतुभिंस्त्रिगुणैर्गणै: । तारागणै: शरंच्चन्द्र इव सेव्यो व्यराजत ॥243॥
