पर्व - 53
अन्वयार्थ : तत्वं सत्वादिना येन नैकेनाप्यवधारितम् । तद्वित्तथाप्यसावेव स सुपार्श्वोऽस्तु मे गुरू: ॥1॥
विदेहे धातकीखण्डे प्राच्यां सीतोत्तरे तटे । सुकच्छविषये नन्दिषेण: क्षेमपुराधिप: ॥2॥
प्रज्ञाविक्रमयुक्तस्य स्वानुरक्तानुजीविन: । तस्यानुगुणदैवस्य राज्यश्री: सुखदायिनी ॥3॥
शरीरं न भिषप्रक्ष्यं न राज्यमपि मन्त्रिभि: । तथापि तद्द्वयं तस्य क्षेमवत्सुकृतोदयात् ॥4॥
पुरूषार्थत्रयं तस्मिन्नेकस्मिन्नेव सुस्थितम् । परस्परोपकारेण तस्मात्तस्योपकारिता ॥5॥
जितारिभूभुजस्यास्य विजिगीषैहलौकिकी । मा भून्नन्वस्ति सन्मार्ग रक्षत: पारलौकिकी ॥6॥
एवं राज्यसुखं श्रीमान् बन्धुमित्रानुजीविभि: । सहसानुभवाज्जातवैराग्यातिशय: सुधी: ॥7॥
मोहोदयोभयाविद्धकायवाक्चित्तवृत्तिभि: । बद्ध्वा कर्माणि तैर्नीतो जातो गतिचतुष्टये ॥8॥
संसारे चक्रकभ्रान्त्या दुस्तरे दु:खदूषित: । वीतादौ सुचिरं भ्राम्यन्नद्य भव्यो यदृच्छया ॥9॥
लब्धकालादिराप्तोऽपि मुक्तिमार्ग सुदुर्गमम् । रेमे रामादिभिर्मुग्धो धिग्धिग्मां कामुकाग्रिमम् ॥10॥
निर्मूल्याखिलकर्माणि निर्मलो लोकमूर्ध्वग: । किल नाप्नोमि निर्वाणं सार्वं सर्वज्ञभाषितम् ॥11॥
इत्याविष्कृतसंचिन्त: सुस्वान्त: स्वस्य सन्ततौ । सुस्थाप्यात्मजमात्मीयं पर्ति धनपर्ति सताम् ॥12॥
नरेन्द्रैर्बहुभि: सार्ध निर्धुनानो रजो मुदा । अर्हन्नन्दनपूज्यान्तेवासित्वं प्रत्यपद्मत ॥13॥
एकादशांगधारी सन्नुक्ततद्योग्यकारणै: । स्वीकृत्य तीर्थकृन्नाम संन्यस्यान्ते समाधिमान् ॥14॥
शुक्ललेश्यो द्विहस्तांगको ग्रैवेयकमध्यमे । अहमिन्द्र: सुभद्राख्ये विमाने मध्यमेऽजनि ॥15॥
चतु:शतेषु पंचोत्तरेष्वह:स्वेष नि:श्वसन् । शून्यत्रितयसप्तद्विप्रमिताब्देषु विश्वणन् ॥16॥
विक्रियावधिवीर्यत्विट्व्याप्तासप्तमभूमिक: । सप्तर्विशतिवार्ध्यायुरथ भुक्त्वाखिलं सुखम् ॥17॥
आयुरन्ते ततस्तस्मिन्नागमिष्यति भूतलम् । द्वीपेऽस्मिन् भारते काशीविषये वृषभान्वये ॥18॥
सुप्रतिष्ठमहाराजो पाराणस्या महीपति: । तस्यासीत् पृथिवीषेणा देवी तस्या गृहांगणे ॥19॥
षण्मासान् साररत्नानि ववृषु: सुरवारिदा: । सितषष्ठयां विशाखायां मासि भाद्रपदे शुभान् ॥20॥
स्वप्रान् षोडश संवीक्ष्य वारणं चाननागतम् । ज्ञात्वा पत्यु: फलं तेषां परितुष्टाग्निमित्र के ॥21॥
शुभयोगे सितज्येष्ठद्वादश्यां तं सुरोत्तमम् । सोदपीपददुत्तुंगमैरावतमिवोर्जितम् ॥22॥
सुरेन्द्रैर्मन्दरस्यान्ते कृतजन्ममहोत्सवै: । तस्याकारि सुपार्श्वाख्या तत्पादानतमौलिभि: ॥23॥
कोटीनवसहस्त्रेषु पद्मप्रभजिनान्तरे । सागरोपमसड्.ख्येषु गते तद्रतजीवित: ॥24॥
शुन्यषट् युगपक्षोक्तपूर्वजीवी धनु:शत - । द्वयोत्सेधो विधुं कान्त्या हे्पयन्नाप यौवनम् ॥25॥
लक्षपंच सुपूर्वाणां कौमार्ये गतवत्यत: । धनं त्यक्तुं वदान्यो वा साम्राज्यं स्वीचकार स: ॥26॥
शुश्रूषाद्यष्टधीधुर्यान् सर्वशास्त्रविशारदान् । नटान् सपेटकान् प्रेक्ष्यान्नर्तकान् नृत्यकोविदान् ॥27॥
सुकण्ठान् गायकान् श्रव्यानष्टार्धातोद्यवादकान् । सनर्मरूचिरानन्यान्नानाविद्याकलागुणान् ॥28॥
स्त्रीश्च तादृग्गुणोपेता गन्धर्वानीकसत्तमा: । आमीय तस्य देवेन्द्रो विनोदैरकरोत्सुखम् ॥29॥
शेषेन्द्रियत्रयार्थैश्च तत्रोत्कृष्टैर्निरन्तरम् । सुखं तदेव संसारे यदनेनानुभूयते ॥30॥
नि: स्वेदत्वादिसन्नामसम्भूतातिशयाष्टक: । सर्वप्रियहितालापी निर्व्यापारोरूवीर्यक: ॥31॥ प्रसन्नोऽनपवर्त्यायुर्गुणपुण्यसुखात्मक: । कल्याणकाय:त्रिज्ञान: प्रियड्.गुप्रसवच्छवि: ॥32॥
मन्दाशुभानुभागोऽयं शुभोत्कृष्टानुभावभाक् । निर्वाणाभ्युदयैश्वर्यकण्ठिकाकान्तकण्ठक: ॥33॥
स्वपादनखसंक्रान्तनिखिलेन्द्रमुखाम्बुज: । एधते श्रीधरोऽगाधतृप्त्म्भोधौ प्रबुद्धवान् ॥34॥
स्वायुराद्यष्टवर्षेभ्य: सर्वेषां परतो भवेत् । उदिताष्टकषायाणां तीर्थेशां देशसंयम: ॥35॥
ततोऽस्य भोगवस्तूनां साकल्पेऽपि जितात्मन: । वृत्तिर्नियमितैकाभूदसड्.ख्यगुणनिर्जरा ॥36॥
पूर्वांगर्विशतिन्यूनलक्षपूर्वायुषि स्थिते । विलोक्यर्तुपरावर्तं सर्वं भावयतोऽध्रुवम् ॥37॥
कदाचित्काललब्ध्यास्य विशुद्धोद्धोधदर्पणे । छायाक्रोडेव सा सर्वा साम्राज्यश्रीरभासत ॥38॥
ईदृशी नश्वरी ज्ञाता नेयं मायामयी मया । धिग्धिग्मां के न मुह्यन्ति भोगरागान्धचेतस: ॥39॥
इत्युदात्तो मनोऽम्भोघौ बोधिर्विधुरिवोद्रत: । देवर्षयस्तदैत्यैनं प्रस्तुतार्थै: समस्तुवन् ॥40॥
सुरैरूढां समारूह्य शिबिकां च मनोगतिम् । सहेतुकवने शुक्ले ज्येष्ठे षष्ठोपवासधृत् ॥41॥
गर्भागमर्क्षे द्वादश्यां सायाह्ने संयमं श्रित: । नृपै: सह सहस्त्रेण तदापोपान्त्यबोधनम् ॥42॥
पश्चिमे दिवसे सोमखेटे तं कनकद्युति: । नृपो महेन्द्रदत्ताख्य: प्रतीक्ष्यापामरार्चनम् ॥43॥
सुपार्श्वो मौनमास्थाय छाद्मस्थ्ये नववर्षक: । सहेतुकवने मूले शिरीषस्य द्वयुपोषित: ॥44॥ गर्भावतारनक्षत्रे कृष्णषष्ठयपराह्णग: । समुत्पत्रान्तदृग्ज्ञान: सम्प्राप्तामरपूजन: ॥45॥
बलाख्यमूख्यपंचान्तरन्ध्रोक्तगणभृद्वृत: । शुन्यत्रिशुन्यपक्षोक्तसर्वपूर्वधराधिप: ॥46॥ शून्यद्विरन्ध्रवार्ध्यब्धिपक्षमानोक्तशिक्षका: । शून्यत्रयनवज्ञाततृतीयावगमश्रित: ॥47॥ खत्रयैकैकनिर्दिष्टकेवलावगमान्वित: । शून्यद्वयत्रिपंचैकसड्.ख्यावैक्रियिकार्चित: ॥48॥ शून्यपंचैकरन्ध्रोक्तमन:पर्ययबोधन: । षट्शताष्टसहस्त्रोक्तवादिवन्दितवाक्पति: ॥49॥ पिण्डीकृतत्रिलक्षोक्तमुनिवृन्दारकाधिप: । मीनार्याद्यार्यिकार्त्रिशत्सहस्त्रान्तत्रिलक्षक: ॥50॥ त्रिलक्षश्रावक: पंचलक्षसत्श्राविकाचित: । असड्.ख्यदेवदेवीडयस्तिर्यक्सड्.ख्यातसंयत: ॥51॥
धर्मामृतमयीं वाणीं ग्राहयन् विहरन् महीम् । पश्चात्संह्णत्य सम्मेदे विहारं मासमुद्वहन् ॥52॥ प्रतिमायोगमापाग्यं सहस्त्रमुनिभि: समम् । फाल्गुने कृष्णसप्तम्यां राधायां दिनपोदये ॥53॥
कृतपंचमकल्याणा: कल्पपुण्या: सुरोत्तमा: । निर्वाणक्षेत्रमत्रेति परिकल्प्यागमन् दिवम् ॥54॥
शार्दूलविक्रीडितम्
दुर्वारां दुरितोरूशत्रुसमिर्ति निष्पन्नधीर्निष्क्रियन्
तूर्ष्णी युद्धमधिष्ठित: कतिपया: काष्ठा: प्रतिष्ठां गत: ।
निष्ठां दुष्टतमां निनाय निपुणो निर्वाणकाष्ठामित:
प्रेष्ठो द्राक्कुरूताचिरं परिचितान् पार्श्वेसुपार्श्व: स न: ॥55॥
वसन्ततिलका
क्षेमाख्यपत्तनपतिर्नुतनन्दिषेण:
कृत्वा तपो नवसुमध्यगतेऽहाकमद्र: ।
वाराणसीपुरि सुपार्श्वनृपो जितारि –
रिक्ष्वाकुवंशतिलकोऽवतु तीर्थंकृद् व: ॥56॥
