पर्व - 58
अन्वयार्थ : वासोरिन्‍द्रस्‍य पूज्‍योऽयं वसुपूज्‍यस्‍य वा सुत: । वासुपूज्‍य: सतां पूज्‍य: स ज्ञानेन पुनातु न: ॥1॥
पुष्‍करार्द्धेन्‍द्रदिग्‍मेरूसीतापाग्‍वत्‍सकावती- । विषये ख्‍यातरत्‍नादिपुरे पद्मोत्‍तर: पति: ॥2॥
कीर्तिर्गुणमयी वाचि मूर्ति: पुण्‍यमयीक्षणे । वृत्तिर्धमयी चित्‍ते सर्वेषामस्‍य भूभुज: ॥3॥
साम वाचि दया चित्‍ते धाम देहे नयो मतौ । धनं दाने जिने भक्ति: प्रतापस्‍तस्‍य शत्रुषु ॥4॥
पाति तस्मिन् भुवं भूपे न्‍यायमार्गानुवतिंनि । वृद्धिमेव प्रजा: प्रापुर्मुनौ समितयो यथा ॥5॥
गुणास्‍तस्‍य धनं लक्ष्‍मीस्‍तदीयापि गुणप्रिया । तया स‍ह ततो दीर्घं निर्द्वन्‍द्वं मुखमाप्‍नुवन् ॥6॥
स कदाचित् समासीनं मनोहरगिरौ जिनम् । युगन्‍धराह्नयं स्‍तोत्रैरूपास्‍य खलु भक्तिमान् ॥7॥
श्रुत्‍वा सप्रश्रयो धर्ममनुप्रेक्षानुचिन्‍तनात् । जातत्रिभेदनिर्वेग: पुनश्‍चेत्‍यप्‍यचिन्‍तयत् ॥8॥
श्रियो माया सुखं दु:खं विश्रसावधि जीवितम् । संयोगो विप्रयोगान्‍त: कायोऽयं सामय: खल: ॥9॥
कात्र प्रीतिरहं जन्‍मपंचावर्तान्‍महाभयात् । निर्गच्‍छाम्‍यवलम्‍ब्‍यैतां काललब्धिमुपस्‍थितान् ॥10॥
ततो राज्‍यभरं पुत्रे धनमित्रे नियोज्‍य स: । महीशैर्बहुभि: सार्द्धमदीक्षिष्‍टात्‍मशुद्धये ॥11॥ ऐसा विचार कर उसने राज्‍य का भार धनमित्र नामक पुत्र के लिए सौंपा और स्‍वयं आत्‍म - शुद्धि
अधीत्‍यैकादशांगानि श्रद्धानाद्याप्‍तसम्‍पदा । बद्ध्‍वा तीर्थकरं नाम प्रान्‍ते संन्‍यस्‍य शुद्धधी: ॥12॥
महाशुक्रविमानेऽभून्‍महाशुक्रोऽमराधिप: । षोडशाब्धिप्रमाणायुश्‍चतुर्हस्‍तशरीरभाक् ॥13॥
पद्मलेश्‍य: श्‍वसन्‍मासैरष्‍टभिस्‍तुष्‍टमानस: । षोडशाब्‍दसहस्त्रान्‍ते मानसाहारमाहरन् ॥14॥
सदा शब्‍दप्रवीचारश्‍चतुर्थक्ष्‍मागतावधि: । प्रमावधिरिवैतस्‍य विक्रियाबलतेजसाम् ॥15॥
तत्रामरीकलालापगीतवाद्यादिमोदिते । चोदिते कालपर्यायैस्‍तस्मिन्‍नत्रागमिष्‍यति ॥16॥
द्वीपेऽस्मिन् भारते चम्‍पानगरेंऽगनराधिप: । इक्ष्‍वाकु: काश्‍यप: ख्‍यातो वसुपूज्‍योऽस्‍य भामिनी ॥17॥
प्रिया जयावती प्राप्‍तवसुधारादिमानना । आषाढ़कृष्‍णषष्‍ठयन्‍ते चतुर्विशर्क्षलक्षिते ॥18॥
दृष्‍ट्वा स्‍वप्‍नान् फलं तेषां पत्‍युर्ज्ञात्‍वाऽतितोषिणी । अष्‍टौ मासान् क्रमान्‍नीत्‍वा प्राप्‍तफाल्‍गुनमासिका ॥19॥
कृष्‍णायां वारूणे योगे चतुर्दश्‍यां सुरोत्‍तमम् । सर्वप्राणिहितं पुत्रं सुखेनेयमजीजनत् ॥20॥
सुरा: सौधर्ममुख्‍यास्‍तं सुराद्रौ क्षीरसागरात् । घटैरानीय पानीयं स्‍त्रपयित्‍वा प्रसाधनम् ॥21॥
विधाय वासुपूज्‍यं च नामादाय पुनर्गृहम् । नीत्‍वा वासान् स्‍वकीयाँस्‍ते जग्‍मुर्जातमहोत्‍सवा: ॥22॥सौधर्म आदि देवों ने उसे सुमेरू पर्वत पर ले जाकर घड़ों द्वारा क्षीरसागरसे आये हुए जलके द्वारा
उसका जन्‍माभिषेक किया, आभूषण पहिनाये, वासुपूज्‍य नाम रक्‍खा, घर वापिस लाये और अनेक
श्रेयस्‍तीर्थान्‍तरे पंचाशंचतु:सागरोपमे । प्रान्‍तपल्‍यत्रिभागेऽस्मिन् व्‍युच्छित्तौ धर्मसन्‍तते: ॥23॥
तदभ्‍यन्‍तरवर्त्‍यायु: सोऽभवच्चापसप्‍तति: । पंचशून्‍यद्विसप्‍ताब्‍दजीवित: कुंकुमच्‍छवि: ॥24॥
इष्‍टाष्‍टादशधान्‍यानां बीजानां वृद्धिकारणम् । भेकलेह्यमिव क्षेत्रं गुणानाभेष भूपति: ॥25॥
धियमस्‍य गुणा: प्राप्‍य सर्वे सत्‍फलदायिन: । समां वृष्टिरिवाभीष्‍टां सस्‍यभेदा जगद्धिता: ॥26॥
त्रय: साप्‍ताहिका मेघा अशीति: कणशीकरा: । षष्टिरातपमेघानामेघवृष्टि: समा मता ॥27॥
अगुर्गुणा गुणीभावमन्‍येष्‍वस्मिस्‍तु मुख्‍यताम् । आश्रय: कस्‍य वैशिष्‍टयं विशिष्‍टो न प्रकल्‍पते ॥28॥
गुणी गुणमयस्‍तस्‍य नाशस्‍तन्‍नाश इष्‍यते । इति बुद्ध्‍वा सुधी: सर्वान् गुणान् सम्‍यगपालयत् ॥29॥
अष्‍टादशसमा: लक्षा: कौमारे प्राप्‍य संसृते: । निर्विद्यात्‍मगतं धीमान याथात्‍म्‍यं समचिन्‍तयत् ॥30॥
विर्धीविषयसंसक्‍तो बघ्‍नन्‍नात्‍मानमात्‍मना । बन्‍धैश्‍चतुर्विधैर्दु:खं भुंजानश्‍च चतुर्विधम् ॥31॥
अनादौ जन्‍मकान्‍तारे भ्रान्‍त्‍वा कालादिलब्धित: । सन्‍मार्ग प्राप्‍तवाँस्‍तेन प्रगुणं यामि सद्रतिम् ॥32॥
अस्‍तु काय: शुचि: स्‍थास्‍नु: प्रेक्षणीयो निरामय: । आयु‍श्चिरमनाबाधं सुखं सन्‍ततसाधनम् ॥33॥
किन्‍तु ध्रुवो वियोगोऽत्र रागात्‍मकमिदं सुखम् । रागी बध्राति कर्माणि बन्‍ध: संसारकारणम् ॥34॥
चतुर्गतिमय: सोऽपि ताश्‍च दु:खसुखावहा: । तत: किममुनेत्‍येतत्‍त्याज्‍यमेव विचक्षणै: ॥35॥
इति चिन्‍तयतस्‍तस्‍य स्‍तवो लौकान्तिकै: कृत: । सुरा निष्‍क्रमणस्नानभूषणाद्युत्‍सवं व्‍यधु: ॥36॥इधर भगवान् ऐसा चिन्‍तवन कर रहे थे उधर लौकान्तिक देवों ने आकर उनकी स्‍तुति करना
प्रारम्‍भ कर दी । देवों ने दीक्षा - कल्‍याणकके समय होनेवाला अभिषेक किया, आभूषण पहिनाये
शिबिकां देवसंरूढामारूह्य पृथिवीपति: । वने मनोहरोद्याने चतुर्थोपोषितं वहन् ॥37॥
विशाखर्क्षे चतुर्दश्‍यां सायाह्ने कृष्‍णफाल्‍गुने । सामायिकं समादाय तुर्यज्ञानोऽप्‍यभूदनु ॥38॥
सह तेन महीपाला: षट्सप्‍ततिमिता‍हिता: । प्रव्रज्‍यां प्रत्‍यपद्यन्‍त परमार्थविदो मुदा ॥39॥
द्वितीये दिवसेऽविक्षन् महानगरमन्‍धसे । सुन्‍दराख्‍यो नृपस्‍तस्‍मै सुवर्णाभोऽदिताशनम् ॥40॥
आश्‍चर्यपंचकं चापि तेन छाद्मस्‍थ्‍यवत्‍सरे । गते श्रीवासुपूज्‍येश: स्‍वदीक्षावनमागत: ॥41॥
कदम्‍बवृक्षमूलस्‍थ: सोपवासोऽपराह्नके । माघज्‍योत्‍स्‍त्राद्वितीयायां विशाखर्क्षेऽभवज्जिन: ॥42॥
सौधर्ममुख्‍यदेवेन्‍द्रास्‍तदैवेनमपूजयन् । तत्‍कल्‍याणं न विस्‍तार्य नाम्‍नोऽन्‍त्‍यस्‍योदये यत: ॥43॥
षट्षष्टिमितधर्मादिगणभृद्वृन्‍दवन्दित: । खद्वयद्वयेकविज्ञातपूर्वपूर्वधरावृत: ॥44॥
खद्वयद्विनवाग्‍न्‍युक्‍तशिक्षकाभिष्‍टुतक्रम: । शून्‍यद्वयचतु:पंचप्रोक्‍तावधिबुधश्रित: ॥45॥
शून्‍यत्रि‍कर्तुविख्‍यातश्रुतकेवलवीक्षण: । खचतुष्‍कैकनिर्णीतविक्रिय‍द्धिंविभूषित: ॥46॥
षट्सहस्त्रचतुर्ज्ञानमानितक्रमपंकज: । खद्वयद्विचतु:प्रोक्‍तवादिसाधितमच्‍च्‍छूति: ॥47॥
शून्‍यत्रयद्विसप्‍तोक्‍तपिण्डिताखिलमण्डित: । शून्‍यत्रयर्तुशून्‍यैकसेनार्याद्यार्यिकादिधृत् ॥48॥
द्विलक्षश्रावकोपेत: श्राविकातुर्यलक्षक: । पूर्वोक्‍तदेवदेवीडय स्तिर्यक्सङ्ख्‍यातसंस्‍तुत: ॥49॥
स तै: सह विह्णत्‍याखिलार्यक्षेत्राणि तर्पयन् । धर्मवृष्‍ट्या क्रमात्‍प्राप्‍य चम्‍पामब्‍दसहस्त्रकम् ॥50॥
स्थित्‍वाऽत्र निष्क्रियं मासं नद्या राजतमालिका- । संज्ञाया‍श्चित्‍तहारिण्‍या: पर्यन्‍तावनिवतिंनि ॥51॥
अग्रमन्‍दरशैलस्य सानुस्‍थानविभूषणे । वने मनोहरोद्याने पल्‍यंकासनमाश्रित: ॥52॥
मासे भाद्रपदे ज्‍योत्‍स्त्राचतुर्दश्‍यापराह्नके । विशाखायां ययौ मुक्तिं चतुर्णवतिसंयतै: ॥53॥
परिनिर्वाणकल्‍याणपूजाप्रान्‍ते महोत्‍सवै: । अवन्दिषत ते देवं देवा: सेवाविचक्षणा: ॥54॥
विजिगीषोर्गुणै: षड्भि: सिद्धिश्‍चेत्‍सुप्रयोजितै: । मुमुक्षो: किं न सामीभि: लक्षाचतुरशीतिगै: ॥55॥
मालिनी
सदसदुभयमेतेनैकशब्‍देन वाच्‍ये
त्रितयमपि पृथक्‍तत्‍तुर्यभंगेन युज्‍यात् ।
इति सकलपदार्थासप्‍तभंगी त्‍वयोक्‍ता
कथमवितथवाक्‍त्‍वं वासुपूज्‍यो न पूज्‍य: ॥56॥
वसन्‍ततिलका
धर्मो दया कथमसौ सपरिग्रहस्‍य
वृष्टिर्धरातलहिता किमवग्रहेऽस्ति ।
तस्‍मात्‍वया द्वयपरिग्रहमुक्तिरूक्‍ता
तद्वासनासुमहितो जिन वासुपूज्‍य: ॥57॥ धर्म दया रूप है, परन्‍तु वह दयारूप धर्म परिग्रह सहित पुरूषके कैसे हो सकता है ॽ वर्षा
पद्मोत्‍तर: प्रथमजन्‍मनि पार्थिवेश:
शुक्रे महत्‍यमरषट्पदपद्मपाद: ।
यो वासुपूज्‍ययुवराट् त्रिजगत्‍प्रपूज्‍य:
राज्‍ये जिन: स दिशतादतुलं सुखं व: ॥58॥
अनुष्‍टुप्
तीर्थे श्रीवासुपूज्‍यस्‍य द्विपृष्‍ठो नाम भूपति: । त्रिखण्‍डाधिपतिर्जातो द्वितीय: सोऽर्द्धचक्रिणाम् ॥59॥
वृत्‍तकं तस्‍य वक्ष्‍यामो जन्‍मत्रयसमाश्रितम् । श्रुतेन येन भव्‍यानां भवेद् भूयो भवाद्भयम् ॥60॥
द्वीपेऽस्मिन् भारते वर्षे कनकादिपुराधिप: । सुषेणो नाम तस्‍यासीन्‍नर्तकी गुणमंजरी ॥61॥
रूपिणी सुभगानृत्‍यगीतवाद्यादिविश्रुता । सरस्‍वती द्वितीयेव सर्वभूपाभिवाच्छिता ॥62॥
अस्‍ति तत्रैव देशोऽन्‍यो मलयाख्‍यो मनोहर: । विन्‍ध्‍यशक्ति: पतिस्‍तस्‍त नृपो विन्‍ध्‍यपुरे वसन् ॥63॥
स रक्‍तो गुणमंजर्या: प्रेक्षायामिव षट्पद: । चूतप्रसवमंजर्या माधुर्यरसरंजित: ॥64॥
रत्‍नाद्युपायनोपेतं मितार्थ चितहारिणम् । सुषेणं प्रतिसम्‍मान्‍य प्राहिणोन्‍नर्तकीप्‍सया ॥65॥
दूतोऽपि सत्‍वरं गत्‍वा स सुषेणमहीपतिम् । दृष्‍ट्वा यथोचितं तस्‍मै दत्‍त्‍वोपायनमब्रवीत् ॥66॥
युष्‍मद्गृहे महारत्‍नं नर्तकी किल विश्रुता । विन्‍ध्‍यशक्तिर्भवद्बन्‍धुस्‍तं द्रष्‍टुमभिलाषुक: ॥67॥
तत्‍प्रयोजनमुद्दिश्‍य प्रहितोऽहं महीपते । त्‍वयापि सा प्रहेतव्‍या प्रत्‍यानीय समर्पये ॥68॥
इत्‍यतस्‍तद्वच: श्रुत्‍वा सुतरां कोपवेपिना । याहि याहि किमश्रव्‍यैर्वचोभिर्दर्पशालिभि: ॥69॥
इति निर्भत्सिंसतो भूय: सुषेणेन दुरूक्तिभि: । दूत: प्रत्‍येत्‍य तत्‍सव विन्‍ध्‍यशक्तिं व्‍यजिज्ञपत् ॥70॥
सोऽपि कोपग्रहाविष्‍टस्‍तद्वच:श्रवणाद् भृशम् । अस्‍तु को दोष इत्‍यात्‍मगतमालोच्‍य मन्त्रिभि: ॥71॥
शूरो लघुसमुत्‍थान: कृटयुद्धविशारद: । अवस्‍कन्‍देन सम्‍प्राप्‍य सारसांग्रामिकाग्रणी: ॥72॥
विधाय संगरे भंग तत्‍कीतिंमिव नर्तकीम् । तामाहरद् गते पुण्‍ये कस्‍य किें कोऽत्र नाहरत् ॥73॥
दन्‍तभंगो गजेन्‍द्रस्‍य दंष्‍ट्रभंगो गजद्विष: । मानभंगो महीभर्तुर्महिमानमपह्लुते ॥74॥
स तेन मानभंगेन स्‍वगृहाद्भग्‍नमानस: । पृष्‍ठभंगेन नागो वा न प्रतस्‍थे पदात्‍पदम् ॥75॥
स कदाचित्‍सनिर्वेद: सुव्रताख्‍यजिनाधिपात् । अनगारात्‍परिज्ञातधर्मान्निर्मलचेतसा ॥76॥
स कोऽपि पापपाको मे येन तेनाप्‍यहं जित: । इति संचित्‍य पापारिं निहन्‍तुं मतिमातनोत् ॥77॥
तपस्‍तनूनपात्‍तापतनूकृततसनुश्चिरम् । सारिकोप: स संन्‍यस्‍य सनिदान: सुरोऽमवत् ॥78॥
विमानेऽनुपमे नाम्‍ना कल्‍पे प्राणतनामनि । विंशत्‍यब्‍ध्‍युपमायु: सन् स्‍वष्‍टर्द्धिकृतसम्‍मद: ॥79॥
अत्रैव भारते श्रीमान् महापुरमधिष्ठित: । नृपो वायुरथो नाम भुक्‍त्‍वा राज्‍यश्रियं चिरम् ॥80॥
श्रुत्‍वा सुव्रतनामार्हत्‍पार्श्‍वे धर्म स तत्‍त्‍ववित् । सुतं घनरथं राज्‍ये स्‍थापयित्‍वाऽगमत्‍तप: ॥81॥
अधीत्‍य सर्वशास्‍त्राणि विधाय परमं तप: । तत्रैवेन्‍द्रोऽभवत्‍कल्‍पे विमानेऽनुत्‍तराह्नये ॥82॥
ततोऽवतीर्य वर्षेऽस्मिन् पुरीद्वारावतीपते: । ब्रह्माख्‍यस्‍याचलस्‍तोक: सुभद्रायामभू‍द्विभु: ॥83॥
तस्‍यैवासौ सुषेणाख्‍योऽप्‍युषायामात्‍मजोऽजनि । द्विपृष्‍ठाख्‍यस्‍तनुस्‍तस्‍य चापसप्‍ततिसम्मिता ॥84॥
द्वासप्‍ततिसमालक्षा: परमायुनिंरन्‍तरम् । राजभोगानभुक्‍तोच्‍चैरिक्ष्‍वाकूणां कुलाग्रणी: ॥85॥
कुन्‍देन्‍द्रनीलसंकाशावभातां बलकेशवौ । संगमेन प्रवाहो वा गंगायमुनयोरमू ॥86॥
अविभक्‍तां महीमेतावभुक्‍तां पुण्‍यनायकौ । सरस्‍वतीं गुरूद्दिष्‍टां समानश्राविकाविव ॥87॥
अविवेकस्‍तयोरासीदधीताशेषशास्‍त्रयो: । अपि श्रीकामिनीयोगे स एव किल शस्‍यते ॥88॥
स्थिरावत्‍युन्‍नतौ शुक्‍लनीलौ भात: स्‍म भूभृतौ । कैलासांजनसंज्ञौ वा संगतौ तौ मनोहरौ ॥89॥
इत: स विन्‍ध्‍यशक्‍त्‍याख्‍यो घटीयन्त्रसमा‍श्चिरम् । म्रान्‍त्‍वा संसारवाराशावणीय: पुण्‍यसाधन: ॥90॥
इहैव श्रीधराख्‍यस्‍य भोगवर्द्धनपू:पते । अभूदखिलविख्‍यातस्‍तनूजस्‍तारकाख्‍यया ॥91॥
बभार भास्‍वरां लक्ष्‍मीं भरतार्द्धे निवासिनीम् । स्‍वचक्राक्रान्तिसन्त्रासदासीभूत (ख) भूचर: ॥92॥
आस्‍तामन्‍यत्र तर्द्भ त्‍या मन्‍दमन्‍दप्रभे रवौ । मन्‍ये विकस्‍वरा पद्मा पद्मेष्‍वपि न जातुचित् ॥93॥
पुराणभूपमार्गस्‍य सोऽभवत्‍पारिपन्थिक: । सिंहिकानन्‍दनो वोग्र: पूर्णमास्‍यमृतद्युते: ॥94॥
गलन्ति गर्भास्‍तन्‍नाम्रा गभिंणीनां भयोद्भवात् । घनाघनावलीनां वा क्रूरग्रहविकारत: ॥95॥
अन्विष्‍य प्रतियोद्धारमलब्‍ध्‍वा क्रुद्धमानस: । स्‍वप्रतापाग्निधूमेन दूषितो वा मषीनिभ: ॥96॥स्‍याहीके समान श्‍याम वर्णवाला वह तारक सदा शत्रुओं को ढूँढ़ता रहता था और जब किसी शत्रु को
नहीं पाता था तब ऐसा जान पड़ता था मानो अपने प्रतापरूपी अग्निके धुएँसे ही काला पड़ गया
संतप्‍तसर्वमूर्धन्‍य: घर्मघर्माशुदुस्‍सह: । स पाताभिमुख: किं स्‍यु: स्‍थावरास्‍तादृशा: श्रिय: ॥97॥
अखण्‍डस्‍य त्रिखण्‍डस्‍याधिपत्‍यं समुद्वहन् । जन्‍मान्‍तरागतात्‍युग्रविरोधाराध्‍यचोदित: ॥98॥
द्विपृष्‍टाचलयोर्वृद्धिं प्ररूढां सोढुमक्षम: । करदीकृतनि:शेषमहीपालकृषीबल: ॥99॥
ब्रह्मवत्‍करदौ नैतौ दुर्मदेनापि दपिंतौ । दुष्‍टमाशीविषं गेहे वर्द्धमानं सहेत क: ॥100॥
उच्‍छेद्यकोटिमारूढौ ममेमौ येन के‍नचित् । सन्‍दूष्‍याहं हनिष्‍यामि निजप्रकृतिदूषितौ ॥101॥
इत्‍यपायं विचिन्‍त्‍यैकं दुर्वाक्‍यं कलहप्रियम् । ग्राहिणोत्‍सोऽपि तौ प्राप्‍य सहसैवाह दुर्मुख: ॥102॥
इत्‍यादिशति वां देवस्‍तारको मारको द्विषाम् । युष्‍मद्गृहे किलैकोऽस्ति ख्‍यातोगन्‍धगजो महान् ॥103॥
आश्‍वसौ मे प्रहेतव्‍यो नो चेद्युष्‍मच्छिरोद्वयम् । खण्‍डीकृत्‍याहरिष्‍यामि गजं मज्‍जयसेनया ॥104॥
इत्‍यसभ्‍यमसोढव्‍यं तेनोक्‍तं कलहाथिंना । श्रुत्‍वाऽचलोऽचलो वोच्‍चैर्धीरोदात्‍तोऽब्रवीदिदम् ॥105॥
गजो नाम कियान् शीघ्रमेत्‍वसावेव सेनया । तस्‍मै ददामहेऽन्‍यंच्‍च येनासौ स्वास्‍थ्यमाप्‍नुयात् ॥106॥
इत्‍यादि तेन गम्‍भीरमम्‍युद्य स बिसजिंत: । पवमान इव प्राप्‍य तत्‍कोपाग्निमदीपयत् ॥107॥इस प्रकार गम्‍भीर वचन कह कर अचल बलभद्रने उस दूतको विदा कर दिया और उसने भी
तच्‍छूत्‍वा सोऽपि कोपाग्निप्रदीप्‍त: पावकप्रभ: । तौ पतंगायितावित्‍थं मत्‍क्रोधाग्‍नेरवोचताम् ॥108॥
इत्‍यनालोच्‍य कार्यांग संगत: सचिवै: समम् । स्‍वयमभ्‍युत्थितं मत्‍वा प्रस्थित: प्राप्‍तुमन्‍तकम् ॥109॥
दुर्णयाभिमुखो मूर्खश्‍चालयित्‍वाऽखिलामिलाम् । षडंगेन बलेनासौ प्राप्‍य तावुदयोन्‍मुखौ ॥110॥
समुल्‍लंघितमर्याद: कालान्‍तजलधिं जयन् । अरूणद्दारूणस्‍तूर्णं पुरं स्‍वबलवेलया ॥111॥
बालवद्धेलया वेलां तत्‍सेनां निजसेनया । न्‍यरौत्‍सीज्‍जलनि:सारामचलोऽप्‍यचलस्थिति: ॥112॥
द्विपृष्‍ठो मत्‍तमातंग सिंहपोत इवोद्धत: । पराक्रमैकसाहाय्यादाक्रमद् बलिनं द्विषम् ॥113॥
तारकोऽपि चिरं युद्ध्‍वा तं निराकर्तुमक्षम: । भ्रामयित्‍वाऽक्षिपंचाक्रं यमचक्रमिवात्‍मन: ॥114॥
तत्‍परीत्‍य स्थितं बाहौ दक्षिणे दयितश्रिय: । तस्‍यासौ तेन चक्रेण नरकं तमजीगमत् ॥115॥
द्विपृष्‍ठ: सप्‍तसद्रत्‍नस्त्रिखण्‍डेशस्‍तदाभवत् । अचलो बलदेवोऽभूत्‍प्राप्‍तरत्‍नचतुष्‍टय: ॥116॥
कृत्‍वा दिग्विजयं जित्‍वा प्रतीपाख्‍यातभूभृत: । नत्‍वा श्रीवासुपूज्‍येशं प्रविश्‍य पुरमात्‍मन: ॥117॥
चिरं त्रिखण्‍डसाम्राज्‍यं विधाय विविधै: सुखै: । द्विपृष्‍ठ: कालनिष्‍ठायामवधिष्‍ठानमाश्रित: ॥118॥
अचलोऽपि तदुद्वेगाद्वासुपूज्‍यजिनाश्रयात् । सम्‍प्राप्‍य संयमं मोक्षलक्ष्‍म्‍या संगममीयिवान् ॥119॥भाईके वियोगसे अचलको बहुत शोक हुआ जिससे उसने श्रीवासुपूज्‍य स्‍वामी का आश्रय लेकर
वसन्‍ततिलका
पुण्यैकबीजमवलम्‍ब्‍य महीमिवाप्‍य लब्‍धोदयौ सममुपार्जितसत्‍स्‍वरूपौ ।
एकोऽगमत् फलितुमड्.कुरवत् किलोद्र्ध्‍व पापी परो विफलमूलसमस्‍त्‍वधस्‍तात् ॥120॥उन दोनों भाइयोंने किसी पुण्‍यका बीज पाकर तीन खण्‍ड की पृथिवी पाई, अनेक विभूतियाँ पाईं
मालिनी
इदमिति विधिपाकाद् वृत्‍तमस्मिन् द्विपृष्‍ठे
परिणतमचले च प्रत्‍यहं चिन्‍तयित्‍वा ।
विपुलमतिभिरार्यै: कार्यमुत्‍सृज्‍य पापं
सकलसुखनिधानं पुण्‍यमेव प्रतीपम् ॥121॥
पृथ्‍वी
पुरेऽत्र कनकादिके प्रथितवान् सुषेणो नृप:
ततोऽनु तपसि स्थितोऽजनि चतुर्दशस्‍वर्गभाक् ।
त्रिखण्‍डपरिपालकोऽभवदतो द्विपृष्‍ठाख्‍यया
परिग्रहमहाभरादुपगत: क्षितिं सप्‍तमीम् ॥122॥
वंशस्‍थवृत्‍तम्
महापुरे वायुरथो महीपति: प्रपद्य चारित्रमनुत्‍तरं ययौ ।
ततो बलो द्वारवतीपुरेऽचलस्त्रिलोकपूज्‍यत्‍वमवाप्‍य निर्वृत: ॥123॥
वसन्‍ततिलका
विख्‍यातविन्‍ध्‍यनगरेऽजनि विन्‍ध्‍यशक्ति-
र्भ्रान्‍त्‍वा चिरं भववने चितपुण्‍यलेश: ।
श्रीभोगवर्द्धनपुराधिपतारकाख्‍य:
प्राप द्विपृष्‍ठरिपुरन्‍त्‍यमहीं महांहा: ॥124॥