पर्व - 59
अन्वयार्थ : विमलेऽब्दसमे बोधे दृश्यते विमलं जगत् । विमलं यस्य मे सोऽद्य विमलं विमल: क्रियात् ॥1॥
प्रतीचि धातकीखण्डे देवाद्रयपरभागभाक् । नदीदक्षिणकूलस्थो विषयो रम्यकावती ॥2॥
पद्मसेनो महीशोऽत्र महानगरमास्थित: । प्रजाभ्य इव कल्पाग: समीप्सितफलप्रद: ॥3॥
तन्त्रावापविभागोक्तनीतिशास्त्रार्थनिश्चये । उदाहरणमित्याहुस्तद्वृत्तं शास्त्रवेदिन: ॥4॥
अर्जनानुभवावर्थे प्रजानामात्मवृत्तिभि: । व्यापारो रक्षके तस्मिन् महीशे मदिंतद्विषि ॥5॥
नाक्रामति प्रजा न्यायं तां नाक्रमति भूपति: । तं त्रिवर्गं त्रिवर्गस्य नान्योन्यातिक्रम: कचित् ॥6॥
प्रीतिंकरवने सर्वगुप्तकेवलसन्निधौ । धर्मतत्त्वं परिज्ञाय स्वैष्यज्जन्मद्वयं च स: ॥7॥
तदैव तीर्थकृज्जात इव जातमहोत्सव: । पद्मनाभाय दत्वैश्यं प्रारब्ध परमं तप: ॥8॥
प्रतीतैकादशांगार्थो भावनाहिततीर्थकृत् । शेषपुण्यसमग्रोऽयमाराध्यान्ते चतुष्टयम् ॥9॥
सहस्त्रारविमानेशस्तन्नामेन्द्रोऽजनिष्ट स: । अष्टादशाब्धिमानायुरेकचापतनूच्छिूति: ॥10॥
जघन्यशुक्लद्वयभाग् नवमासेषु नि:श्वसन् । अष्टादशसहस्त्राब्दैराहारं मनसाऽऽहरन् ॥11॥
तृप्तो रूपप्रवीचारात् प्राक्चतुर्थधरावधि: । तावन्मात्रप्रकाशादिरणिमादिगुणोन्नत: ॥12॥
स स्नेहामृतसम्पृक्तमुखाम्बुरूहदर्शनात् । सन्तपिंतामरीचेता: सुचिरं सुखमन्वभूत् ॥13॥
सुरलोकादिमं लोकमिन्द्रेऽस्मिन्नागमिष्यति । क्षेत्रेऽत्र पुरि काम्पिल्ये पुरूदेवान्वयो नृप: ॥14॥
कृतवर्मा महादेवी जयश्यामाऽस्य विश्रुता । देवेन्द्रकृतपूजार्हा वसुधारादिवस्तुभि: ॥15॥
शुचौ कृष्णदशम्यन्तरजन्यामुत्तरादिमे । ऋक्षे भाद्रपदे दृष्ट्वा स्वप्नान् षोडश सत्फलान् ॥16॥
तदानीमेव हस्तीन्द्रं विशन्तं वक्त्रवारिजे । व्यलोकिष्ट फलान्येषामवबुध्य महीपते: ॥17॥
तत: स्वविष्टराकम्पान्निवेदिततदुत्सवै: । सुरै: स्वर्गात्समायातैराप कल्याणमादिमम् ॥18॥
वर्द्धमानेन गर्भेण तेनावर्द्धत सम्मद: । ह्णदये बन्धुवर्गस्य दुर्गतस्य धनेन वा ॥19॥
प्रमोदाय सुतस्येह सामान्यस्यापि सम्भव: । किमुच्यते पुन: सूते: प्रागानम्रसुरेशिन: ॥20॥
माघशुल्कचतुर्थ्या सा तमहिर्बुध्रयोगत: । त्रिबोधं त्रिजगन्नाथं प्रासूत विमलप्रभम् ॥21॥
जन्माभिषेककल्याणप्रान्ते विमलवाहनम् । तमाहुरमरा: सर्वे सर्वसंस्तुतिगोचरम् ॥22॥
वासुपूज्येशसन्ताने त्रिंशत्सागरसम्मिते । प्रान्तपल्योपमे धर्मध्वंसे तद्रतजीवित: ॥23॥ भगवान् वासुपूज्यके तीर्थके बाद जब तीस सागर वर्ष बीत गये और पल्यके अन्तिम भाग में धर्म
षष्टिलक्षमिताब्दायु: षष्टिचापतनुप्रम: । अष्टापदप्रभ: सोऽभूत् सर्वपुण्यसमुच्चय: ॥24॥
खपंचकेन्द्रियैकाब्दकौमारविरतौ कृती । राज्याभिषेकपूतात्मा पावनीकृतविष्टप: ॥25॥
लक्ष्मी: सहचरी तस्य कीर्तिर्जन्मान्तारागता । सरस्वती सहोत्पन्ना वीरलक्ष्म्या स्वयं वृत: ॥26॥
गुणा: सत्यादयस्तस्मिन् वर्द्धन्ते स्म यथा तथा । मुनीन्द्रैरपि सम्प्रार्थ्या वर्णना तेषु का परा ॥27॥
सुखस्य तस्य को वेत्ति प्रमां मुक्तिमुखस्य चेत् । अनन्तरनितान्तत्वादानन्त्यादतिशुद्धित: ॥28॥
देवदेवस्तदैवासावासीद् विश्वसुरेश्वरै: । अभ्यचिंतांहिरागन्त्री केवलं केवलात्मता ॥29॥
यश: प्रकाशयत्याशा: श्रीश: कुन्देन्दुनिर्मलम् । काशप्रसवनीकाशमाकाशं चाकरोदद: ॥30॥
त्रिंशच्छतसहस्त्राब्दराज्यकालावसानग: । भोगान् विभज्य भुंजानो भूय: षड्ऋतुसम्भवान् ॥31॥
हिमानीपटलच्छन्नदिग्भूभूरूहभूधरे । हेमन्ते हैमनीं लक्ष्मीं विलीनां वीक्ष्य तत्क्षणात् ॥32॥
विरक्त: संसृते: पूर्वनिजजन्मोपयोगवान् । रोगीव नितरां खिन्नो मानभंगविमर्शनात् ॥33॥
संज्ञानैस्त्रिभिरप्येभि: किं कृत्यमवधौ स्थिते । वीर्येण च किमेतेन यद्युत्कर्षमनाप्तवत् ॥34॥ वे सोचने लगे कि इन तीन सम्यग्ज्ञानोंसे क्या होने वाला है क्योंकि इन सभीकी सीमा है – इन
सभीका विषय क्षेत्र परिमि̷त है और इस वीर्यसे भी क्या लाभ है ॽ जो कि परमोत्कृष्ट अवस्था को प्राप्त
चारित्रस्य न गन्धोऽपि प्रत्याख्यानोदयो यत: । बन्धश्चतुविंधोऽप्यस्ति बहुमोहपरिग्रह: ॥35॥
प्रमादा: सन्ति सर्वेऽपि निर्जराप्यल्पिकेव सा । अहो मोहस्य माहात्म्यं माद्याम्यहमि̷हैव हि ॥36॥
साहसं पश्य भुंजेऽहं भोगान्भोगानिवौरगान् । पुण्यस्य कर्मण: पाकादेतन्मे सम्प्रवर्तते ॥37॥
तस्य यावन्न याम्यन्तमनन्तं तत्सुखं कुत: । इतीवचित्तो विमलो विमलावगमोद्रमात् ॥38॥
तदैवायातसारस्वतादिभि: कृतसंस्तव: । सुरैस्तृतीयकल्याणे विहिताभिषवोत्सव: ॥39॥
देवदत्तां समारूह्य शिबिकाममरैर्वृत: । विभु: सहेतुकोद्याने प्राव्राजीद् द्युपवासभाक् ॥40॥
माघशुल्कचतुर्थ्याह:प्रान्ते षडि्वशकर्क्षके । सहस्त्रनरपै: सार्द्ध प्राप्य तुर्यावबोधनम् ॥41॥
द्वितीयेऽह्णन पुरं नन्दनाभिधं भुक्तयेऽविशत् । जयो नाम नृपस्तस्मै दत्त्वाऽन्नं कनकप्रभ: ॥42॥
पंचाश्चर्य समापाप्यं किन्न वा पात्रदानत: । सामायिकं समादाय संयमं शुद्धचेतसा ॥43॥
त्रिवत्सरमिते याते तपस्येष महामुनि: । निजदीक्षावने जम्बूद्रूममूले द्युपोषित: ॥44॥
माघे मासि सिते पक्षे षष्ठयां प्रेष्ठोपराह्नके । स्वदीक्षादाननक्षत्रे घातिकर्मविनाशनात् ॥45॥
केवलावगमं प्रापत्सद्यो व्याप्तचराचर: । तदैवापँश्च देवेन्द्रा: स्वानमन्मुकुटानना: ॥46॥
देवदुन्दुभिमुख्याष्टप्रातिहार्यादिवैभवम् । प्राप्य तैर्गन्धकुठयन्तर्गतसिंहासने स्थित: ॥47॥
मन्दरादिगणाधीशपंचपंचाशदावृत: । शतोत्तरसहस्त्रोक्तपूज्यपूर्वधरैर्वृत: ॥48॥
खत्रिपंचर्तुबह्नयुक्तशिक्षकैरूपलक्षित: । खद्वयाष्टचतुर्मेयत्रिविधावधिवन्दित: ॥49॥
खद्वयेन्द्रियपंचाभिधेयकेवललोचन: । शून्यत्रयनवज्ञातविक्रियद्धर्यु पबृंहित: ॥50॥
खद्वयेन्द्रियपंचाधिगम्यतुर्यावबोधन: । खद्वयर्त्वग्निनिर्णीतवादिसंयतसंयुत: ॥51॥
अष्टषष्टिसहस्त्रोक्तसर्वसंयमिसंस्तुत: । त्रिसहस्त्रैकलक्षोक्तपद्मार्याद्यायिंकाचिंत: ॥52॥
द्विलक्षश्रावकोपेतो द्विगुणश्राविकाचिंत: । पूर्वोक्तद्विगणोपेतो धर्मक्षेत्रेष्वनारतम् ॥53॥
भवातपपरिम्लानभव्यसस्याभितर्पक: । सम्मेदपर्वतं प्राप्य मासमेकं गतक्रिय: ॥54॥
खद्वयर्त्वष्टसम्प्रोक्तयतिभि: प्रतिमां गत: । आषाढस्योत्तराषाढे कृष्णाष्टम्यां निशामुखे ॥55॥
सद्य: कृत्वा समुद्घातं सू्क्ष्मं शुक्लं समाश्रित: । सम्यग्योगादयोग: सन् स्वास्थ्यं रोगीव सोऽगमत् ॥56॥
तदा प्रभृति लोकेऽस्मिन् पूज्या कालाष्टमी बुधै: । तदेवालम्बनं कृत्वा मिथ्यादृग्भिश्च पृज्यते ॥57॥
कृत्वाऽन्त्येष्टिं तदाभ्येत्य सौधर्मप्रमुखा: सुरा: । सिद्धस्तुतिभिंरर्थ्याभिरवन्दिषत निर्वृतम् ॥58॥
शार्दूलविक्रीडितम्
सन्तत्या मलसंचय: परिणतो हिंसादिभि: सन्ततं
संसारे सुकृतात्ततो निजगुणा नेयुविंशुद्धिं कक्चित् ।
तानद्याहमवाप्या बुद्धिममलां शुद्धिं नयामीत्ययं
शुल्कध्यानमुपाश्रितोऽतिविमलस्तस्माद्यथार्थाह्नय: ॥59॥
वसन्ततिलका
श्रद्धानबोधरदनं गुणपुण्यमूर्ति-
माराधना चरणमायतधर्महस्तम् ।
सन्मार्गवारणमघारिमभिप्रचोद्य
विध्वंसनाद्विमलवाहनमाहुरेनम् ॥60॥
मालिनी
विनिहतपरसेन: पद्मसेनो महीश:
सुरसमितिसमर्च्य: स्पष्टसौख्योऽष्टमेन्द्र: ।
विपुलविमलकीर्तिविंश्वविश्वम्भरेशो
विमलजिनपति: स्तात् सुष्ठुतस्तुष्टये व: ॥61॥
स्तिमिततमसमाधिध्वस्तनि:शेषदोषं
क्रमगमकरणान्तर्द्धानहीनावबोधम् ।
विमलममलमूर्ति कीर्तिभायं द्युभाजां
नमत विमलताप्त्यै भक्तिभारेण भव्या: ॥62॥
तीर्थे विमलनाथस्य संजातौ रामकेशवौ । धर्मस्वयम्भूनामानौ तयोश्चरितमुच्यते ॥63॥
विदेहेऽस्मिन् प्रतीच्यासीन्मित्रनन्दीति भूभुज: । स्ववशीकृतनि:शेषनिजभोग्यमहीतल: ॥64॥
प्रजानामेष रक्तत्वात् प्रजाश्चास्य प्रपालनात् । सर्वदा वृद्धयेऽभूवन् भवेत्स्वार्था परार्थता ॥65॥
स्वचक्रमिव तस्यासीत्परचक्रं च धीमत: । चक्रबुद्धे: स्वचक्रं च परचक्रमपक्रमात् ॥66॥
अतृप्यदेष भूपालस्तर्पयित्वाऽखिला: प्रजा: । परोपकारवृत्तीनां परतृप्ति: स्वतृप्तये ॥67॥
स कदाचित्समासाद्य सुव्रतं जिनपुंगवम् । श्रुत्वा धर्म सुधीर्मत्वा स्वांगभोगादि भंगुरम् ॥68॥
अंगिनो वत सीदन्ति संगमादाहितांहस: । नि:संगतां न गच्छति किं गतं न विदन्त्यमी ॥69॥
इति निर्विद्य संसाराद् गृहीत्वा संयमं परम् । संन्यस्यागात् त्रयस्त्रिंशद्वार्द्धिस्थितिरनुत्तरम् ॥70॥
ततो द्वारवतीपुर्यां सुतो भद्रमहीपते: । सुभद्रायाश्च धर्माख्य: सोऽभूत्सुस्वप्नपूर्वकम् ॥71॥
अमुस्मिन् भारते वर्षे कुणालविषये पुरम् । श्रावस्ती तत्र राजाऽभूत्सुकेतुर्भोगतत्पर: ॥72॥
कामजे व्यसने द्यूते संसक्त: कर्मचोदित: । निषिद्धो मन्त्रिभिर्बन्धुवरैश्च बहुशो हितै: ॥73॥
चोदितो वा स तैर्भूयो दीव्यन् दैवविलोमत: । राष्ट्रं वित्तं बलं देवी सर्वमस्यापहारितम् ॥74॥
क्रोधजेषु त्रिषूक्तेषु कामजेषु चतुर्षु च । नापरं व्यसनं द्युतान्निकृष्टं प्राहुरागमा: ॥75॥
महागुणेषु यत्सत्यमुक्तं प्राग् हार्यते हि तत् । द्यूतासक्तेन लज्जाभिमानं पश्चात्कुलं सुखम् ॥76॥
सौजन्यं बन्धवो धर्मो द्रव्यं क्षेत्रं गृहं यश: । पितरौ दारका दारा: स्वयं चातिप्रसंगत: ॥77॥
न स्नानं भोजनं स्वापो निरोधाद्रोगमृच्छति । न यात्यर्थान् वृथा केल्शी बहुदोषं चिनोत्यघम् ॥78॥
करोति कुत्सितं कर्म जायते पारिपन्थिक: । याचतेऽन्येषु वार्थार्थमकार्येषु प्रवर्तते ॥79॥
बन्धुभि: स परित्यक्तो राजभिर्याति यातनाम् । इति द्यूतस्य को दोषानुद्देष्टुमपि शक्नुयात् ॥80॥
सुकेतुरेव दृष्टान्तो येन राज्यं च हारितम् । तस्माल्लोकद्वयं वांछन् दूरतो द्यूतमुत्सृजेत् ॥81॥
सुकेतुरिति सर्वस्वहानिशोकाकुलीकृत: । गत्वा सुदर्शनाचार्य पादमूलं श्रुतागम: ॥82॥
सद्यो निर्विद्य संसारात्प्रव्रज्याप्यशुभाशय: । शोकादन्नं समुत्सृज्य तपोभिरतिदुष्करै: ॥83॥
दीर्घकालमलं तप्त्वा कलागुणविदग्धता । बलं चैतेन मे भूयात्तपसेत्यायुष: क्षये ॥84॥
कृत्वा निदानं संन्यस्य लान्तवकल्पमास्थित: । तत्र दिव्यसुखं प्रापत्स चतुर्दशसागरम् ॥85॥
तत: सोऽप्यवतीर्यात्र भद्रस्यैव महीभुज: । बभूव पृथिवीदेव्यां स्वयम्भू: सूनुषु प्रिय: ॥86॥
धर्मो बल: स्वयम्भूश्च केशवस्तौ परस्परम् । अभूतां प्रीतिसम्पन्नावन्वभूतां श्रियं चिरम् ॥87॥
सुकेतुजातौ द्युतेन निजिंत्य बलिना हठात् । स्वीकृतं येन तद्राज्यं सोऽभूद्रत्नपुरे मधु: ॥88॥
तज्जन्मवैरसंस्कारसमेतेनाधुनामुना । तन्नामश्रुतिमात्रेण सकोपेन स्वयम्भुवा ॥89॥
मधो: केनापि भूपे च प्रहितं प्राभृतं स्वयम् । घातयित्वोभयोर्दूतौ साधिक्षेपमगृह्यत ॥90॥
प्रीत्यप्रीतिसमुत्पन्न: संस्कारो जायते स्थिर: । तस्मादप्रीतिमात्मज्ञो न कुर्यात्कापि कस्यचित् ॥91॥
आकर्ण्य नारदाद् दूतमृत्युमावेशितक्रुधा । ययावभिमुखं योद्धुं रामकेशवयोर्मधु: ॥92॥
तौ च संग्रामसन्नद्धौ क्रुद्धौ युद्धविशारदौ । प्रापतु: सहसा हन्तुं तं यमानलसन्निभौ ॥93॥
सैन्ययोरूभयोरासीत् संग्राम: संहरन्निव । परस्परं चिरं घोर: शूरयोर्भीरूभीप्रद: ॥94॥
स्वयम्भुवं समुद्दिश्य तदा सोढा मधु: क्रुधा । ज्वलच्चक्रं विवर्त्याशु न्यक्षिपत्तज्जिघांसया ॥95॥
तद्रत्वाऽऽशु परीत्यैनं भुजाग्रे दक्षिणे स्थितम् । अवतीर्य मरून्मार्गाद्भास्करस्येव मण्डलम् ॥96॥
तदेवादाय सक्रोध: स्वयम्भूविंद्विषं प्रति । प्रहित्यादादसूंस्तस्य किं न स्यात् सुकृतोदयात् ॥97॥
आधिपत्यं तदावाप्य भरतार्द्धस्य केशव: । वासवो वोऽन्वभूद्भोगान्निर्विघ्नं स्वाग्रजान्वित: ॥98॥
मधु: सत्त्वं समुत्सृज्य भूय: संश्रितवान् रज: । बद्धध्वायुर्नारकं प्रापन्निरयं स तमस्तम: ॥99॥
केशवोऽपि तमन्वेष्टुमिव वैरानुबन्धनात् । तदेव नरकं पश्चात्प्राविक्षत् पापपाकत: ॥100॥
बलोऽपि तद्वियोगोत्थशोकसन्तप्तमानस: । निर्विद्य संसृते: प्राप्य जिनं विमलवाहनम् ॥101॥ स्वयंभूके वियोगसे उत्पन्न हुए शोकके द्वारा जिसका ह्णदय संतप्त हो रहा था ऐसा बलभद्र
सामायिकं समादाय संयमं संयताग्रणी: । विग्रहे विग्रहीवोग्रं निर्व्यग्रमकरोत्तप: ॥102॥
सद्वृत्तस्तेजसो मूर्तिर्धुन्वन्नभ्युदितस्तम: । असम्बाधमगादूर्ध्व भास्वानिव बलोऽमल: ॥103॥
वसन्ततिलका
द्यूतेन मोहविहितेन विधी: स्वयम्भू:
यातो मधुश्च नरकं दुरिती दुरन्तम् ।
धर्मादिकं त्रितयमेव कुमार्गवृत्या
हेतु: श्रितं भवति दु:खपरम्पराया: ॥104॥
क्रोधादिभि: सुतपसोऽपि भवेन्निदानं
तत्स्याद् दुरन्तदुरितोर्जितदु:खहेतु: ।
तेनाप मुक्तिपथगोऽप्यप्थं सुकेतु –
स्त्याज्यं तत: खलसमागमवन्निदानम् ॥105॥
मालिनी
द्युतिविनिहतमित्रो मित्रनन्दी क्षितीशो
यमसमितिसमग्रोऽनुत्तराधीश्वरोऽभूत् ।
अनुधरणिमित: सन् द्वारवत्यां सुधर्म:
परमपदमवापत्साधितात्मस्वरूप: ॥106॥ धर्म, पहले अपनी कान्ति से सूर्य को जीतनेवाला मित्रनन्दी नाम का राजा हुआ, फिर महाव्रत और
समितियों से सम्पन्न होकर अनुत्तरविमान का स्वामी हुआ, वहाँसे चयकर पृथिवीपर द्वारावती नगरी
पृथ्वी
कुणालविषये सुकेतुरधिराडभूद् दुर्मति –
स्तत: कृततपा: सुरोऽजनि सुखालये लान्तवे ।
कृतान्तसदृशो मधोरनुबभूव चक्रेश्वर –
स्ततश्च दुरितोदयात्क्षितिमगात्स्वयम्भूरध: ॥107॥
जिनस्यास्यैव तीर्थेsग्यौ गणेशौ मेरूमन्दरौ । तुंगौ स्थिरौ सुरै: सेव्यौ वक्ष्यामश्चरितं तयो: ॥108॥
द्वीपेऽपरविदेहेऽस्मिन् सीतोदानद्युदक्तटे । विषये गन्धमालिन्यां वीतशोकपुराधिप: ॥109॥
वैजयन्तो नृपस्तस्य देव्या: सर्वश्रिय: सुतौ । संजयन्तजयन्ताख्यौ राजपुत्रगुणान्वितौ ॥110॥
तावन्येद्युरशोकाख्यवने तीर्थकृतोऽन्तिके । धर्मं स्वयम्भुव: श्रुत्वा भोगनिर्वेदचोदितौ ॥111॥
संजयन्ततनूजाय बैजयन्ताय धीमते । दत्वा राज्यं समं पित्रा संयमं समवापतु: ॥112॥
सप्तमे संयमस्थाने क्षीणाशेषकषायक: । सामरस्यं समाप्याप वैजयन्तो जिनेशिताम् ॥113॥
पितु: कैवल्यसम्प्राप्तिकल्याणे धरणेशिन: । जयन्तो वीक्ष्य सौन्दर्यमैश्चर्य च महन्मुनि: ॥114॥
धरणेन्द्रोsभवन्मृत्वा दुर्मति: स निदानत: । अत्यल्पं बहुमौल्येन गृह्नतो न हि दुर्लभम् ॥115॥
अन्येद्यु: सन्जयन्ताख्यं प्रतिमायोगधारिणम् । मनोहरपुराभ्यर्णभीमारण्यान्तरे यतिम् ॥116॥
विद्युद्दंष्ट्राह्नयो विद्याधरो वीक्ष्याक्षमो रूषा । पूर्ववैरानुसन्धानस्मृत्युद्भूतातिवेगया ॥117॥
उद्धृत्येलाख्ययाप्यद्रेर्भरतेऽपाग्दिगाश्रिता । नदी कुसुमवत्याख्या हरवत्यभिधा परा ॥118॥
सुवर्णगजवत्यौ च चण्डवेगा च पन्चमी । न्यक्षिपत्संगमे तासामगाधे सलिले खल: ॥119॥
अयं पापी महाकायो दानवो मानवाशन: । सर्वानस्मान् पृथग्दृष्वा खादितुं निभृतं स्थित: ॥120॥
शरकुन्तादिशस्त्रौघैनिंर्घृणं सर्वभक्षिणम् । वयं सर्वेऽपि सम्भूय हनामोऽखिलविद्विषम् ॥121॥
उपेक्षितोऽयमद्यैव भुग्नकुक्षिर्बुभुक्षित: । भक्षयेल्लक्षितोऽवश्यं निशायां स्त्री: शिशून्पशून् ॥122॥
तस्मान्मद्वचनं यूयं प्रतीत किमहं वृथा । मृषा भाषे किमेतेन वैरमस्त्यत्र मे पृथक् ॥123॥
इति तेन खगा मुग्धा: पुन: सर्वेऽपि नोदिता: । तथेति मृत्युसन्त्रस्ता: समस्ता: शस्त्रसंहती: ॥124॥
आदाय साधुमूर्धन्यं समाहितमहाधियम् । समन्ताद्धन्तुमारब्धा विश्रब्धं लुब्धकोपमा: ॥125॥
सोऽपि सर्वसहिष्णु: सन् वज्रकायोऽचलाकृति: । निश्चलो निर्वृतिं यात: शुक्लध्यानेन शुद्धधी: ॥126॥
सर्वे निर्वाणकल्याणपूजां कर्तुं सुराधिपा: । चतुविंधा: समं प्रापंस्तदा तद्भक्तिचोदिता: ॥127॥
स्वाग्रजांगेक्षणोद्भूततृतीयावगम: क्रुधा । नागेन्द्रो नागपाशेन तान् बवन्धाखिलान् खगान् ॥128॥
नास्माकं देव दोषोऽस्ति विद्युद्दंष्ट्रेण पापिना । विदेहादमुमानीय भयं चास्मात्खचारिणाम् ॥129॥
प्रतिपाद्य जनैरेभिरकारि विविधो मुधा । महोपसर्ग इत्याहुस्तेषु केचिद्विचक्षणा: ॥130॥
श्रुत्वा तन्नागराजोऽपि तेषु कालुष्यमुत्सृजन् । विद्युद्दंष्ट्र पयोराशौ सबन्धुं क्षेप्तुमुद्यत: ॥131॥
आदित्याभस्तदा देवो गुणहेतुस्तयोरभूत् । मध्ये ज्ञातानुबन्धो वा धातुप्रत्यययो: पर: ॥132॥
कृतदोषोऽस्त्ययं नागनाथ किन्त्वनुरोधत: । ममास्य शम्यतां क्षुद्रे क: कोपस्त्वादृशां पशौ ॥133॥
पुरादितीर्थकृत्काले भवद्वंशसमुद्भवै: । वंशोऽस्य निर्मितो दत्त्वा विद्या विद्याधरेशिनाम् ॥134॥
संबद्धर्य विषवृक्षं च छेत्तुं स्वयमवैतु क: । इत्याबालप्रसिद्धं किं न वेत्सि विषभृत्यते ॥135॥
इत्युक्तस्तेन नागेन्द्र: प्रत्युवाच तपोधनम् । मदग्रसजयं दुष्टो निर्हेतुकममीमरत् ॥136॥
तद्ध्रुवं मम हन्तव्यो न निषेध्यं त्वयार्थितम् । मयेति सहसा देवस्तमाह मतिमान् वृथा ॥137॥
वैरं वहसि ते भ्राता जातौ जातोऽयमेव किम् । विद्युद्द्रंष्ट्रो न किं भ्राता संजात: संसृतौ भ्रमन् ॥138॥
बन्धु: क: को न वा बन्धु: बन्धुताबन्धुताद्वयम् । संसारे परिवर्तेत विदामत्राग्रह: कुत: ॥139॥
कृतापराधे भ्राता ते विद्युद्दंष्ट्र मदण्डयत् । ततोऽयं स्मृततज्जन्मा मुनेरस्यापकारक: ॥140॥
अग्रजं तव पापोऽयं प्राक्तज्जन्मचतुष्टये । महावैरानुबन्धेन लोकान्तरमजीगमत् ॥141॥
अस्मिन् जन्मन्यमुं मन्ये मुनेरस्योपकारकम् । खगमेतत् कृतं सोढायन्मुक्तिमयमेयिवान् ॥142॥ इस जन्ममें तो मैं इस विद्याधरको इन मुनिराजका उपकार करनेवाला मानता हूँ क्योंकि,
आस्तां ताबदिदं भद्र भद्रं निर्वृतिकारणम् । प्राक्तनस्यापकारस्य वद केन प्रतिक्रिया ॥143॥
इत्याकर्ण्य फणीन्द्रस्तत्कथ्यतां सा कथा मम । कथमित्यन्वयुङ्क्तासावादित्याभं समुत्सुका: ॥144॥
श्रृणु वैरं विसृज्यास्मिन् बुद्धिमन् शुद्धचेतसा । तत्प्रपंचं वदामीति देवो विस्पष्टमभ्यधात् ॥145॥
द्वीपेऽस्मिन् भारते सिंहपुराधीशो महीपति: । सिंहसेन: प्रिया तस्य रामदत्ताऽभवत्सती ॥146॥
श्रीभूति: सत्यघोषांको मन्त्री तस्य महीपते: । श्रुतिस्मृतिपुराणादिशास्त्रविद् ब्राह्मणोत्तम: ॥147॥
पद्मखण्डपुरे श्रेष्ठिसुदत्ताख्यसुमित्रयो: । भद्रमित: सुतो रत्नद्वीपे पुण्योदयात्स्वयम् ॥148॥
उपाजिंतपरार्धोरूरत्न: सिंहपुरे स्थिरम् । तिष्ठासुर्मन्त्रिणं दृष्ट्वा सर्वमावेद्य तन्मतात् ॥149॥
तस्य हस्ते स्वरत्नानि स्थापयित्वा स बान्धवान् । आनेतुं पद्मखण्डाख्यं गत्वा तस्मान्निवर्त्य स: ॥150॥
पुनरभ्येत्य रत्नानि सत्यघोषमयाचत । सोऽपि तद्रत्नमोहेन न जानामीत्यपाह्लुत ॥151॥
भद्रमित्रोऽपि पूत्कारं सर्वतो नगरेऽकरोत् । सत्यघोषोऽपि पापिष्ठैरेष चौरैरभिद्रुत: ॥152॥
सर्वस्वहरजोद्भूतशोकव्याकुलिताशय: । प्रलापीति जनानेतत् स्वप्रामाण्यादजिग्रहत् ॥153॥
समक्षं भूपतेरात्मशुद्धयर्थ शपथं च स: । धर्माधिकृतनिर्दिष्टं चकाराचारदूरग: ॥154॥
भद्रमित्रोऽपि पापेन वंचितोऽहं निजातिना । द्विजातिनेत्यनाथोऽपि नामुंजत् पूत्कृतिं मुहु: ॥155॥
चतुर्विधोपधा शुद्धं युक्तं जात्यादिभिर्गुणै: । त्वां सत्यं सत्यघोषांक मत्वा मन्त्रिगुणोत्तमम् ॥156॥
यथा न्यासीकृतं हस्ते तव रत्नकरण्डकम् । किमेवमपलापेन हेतुं तद्ब्रूहि युज्यते ॥157॥
सिंहसेनमहाराजप्रसादेन न तेऽस्ति किम् । छत्रसिंहासने मुक्तवा ननु राज्यमिदं तव ॥158॥
धर्म यशो महत्वं च किं वृथैव विघातये: । न्यासापह्लवदोषं किं न वेत्सि स्मृतिषूदितम् ॥159॥
एतदेवार्थशास्त्रस्य नित्यमध्ययने फलम् । यत्परानतिसन्धत्ते नातिसन्धीयते परै: ॥160॥
इत्यत्र परशब्दार्थे विपर्येषि परो मत: । तत्र शत्रुरहं किं भो: सत्यघोष रिपुस्तव ॥161॥
सद्भावप्रतिपन्नानां वंचने का विदग्धता । अंकमारूह्य सुप्तस्य हन्तु: किं नाम पौरूषम् ॥162॥
महामोहग्रहग्रस्त - श्रीभूते भाविजन्मना । त्वं तन्मा नीनशो देहि मह्यं रत्नकरण्डकम् ॥163॥ सद्भावनासे पासमें आये हुए मनुष्यों को ठगनेमें क्या चतुराई है ? गोद आकर सोये हुएको
मारने वालेका पुरूषार्थ क्या पुरूषार्थ है ? हे श्रीभूति ! तू महामोह रूपी पिशाचसे ग्रस्त हो रहा है, तू
ईदृश्येतत्प्रमाणानि जातिस्तेषामियं स्वयम् । जानंश्च मम रत्नानि किमित्येवमपह्नुषे ॥164॥
एवं नित्यं निशाप्रान्ते रोरौत्यारूह्य भूरूहम् । कृत्ये कृच्छेूऽपि सत्वाढया न त्यजन्ति समुद्यमम् ॥165॥
मुहुर्मुहुस्तदाकर्ण्य महादेव्या मनस्यभूत् । जानेऽहं नायमुन्मत्त: सर्वदानुगतं वदन् ॥166॥
इति सावेद्य भूपालं द्यूतोपायेन मन्त्रिणम् । जित्वा यज्ञोपवीतेन सार्द्ध तन्नाममुद्रिकाम् ॥167॥
दत्त्वा निपुणमत्याख्यधात्रीकरतले मिथ: । प्रहितं मन्त्रिणा देहि भद्रमित्रकरण्डकम् ॥168॥
अभिज्ञानं च तस्यैतदित्युक्त्वा सान्निधानृत: । तदानयेति सन्दिश्य धात्रीमानीनयत्तदा ॥169॥
तत्रान्यानि च रत्नानि क्षिप्त्वा क्षितिभुजा स्वयम् । भद्रमित्रं समाहूय रहस्येतद्भवेत्तव ॥170॥
इत्युक्त: स भवेद्देव ममैव तत्करण्डकम् । किन्तु रत्नान्यनर्घ्याणि मिश्रितान्यत्र कानिचित् ॥171॥
एतानि सन्ति मे नैव ममैतानीति शुद्धधी: । स्वरत्नान्येव सत्योक्तिर्जग्राहोत्काग्रणी: सताम् ॥172॥
सन्तुष्य भूपतिस्तस्मै सत्यघोषांकसंगतम् । ज्येष्ठं श्रेष्ठिपदं मद्रमित्रायादित वेदिता ॥173॥
सत्यघोषो मृषावादी पापी पापं समाचरन् । धर्माधिकरणोक्तेन दण्डयतामिति भूभुजा ॥174॥
प्रेरितास्तेन मार्गेण सर्वस्वहरणं तथा । चपेटा वज्रमुष्टाख्यमल्लस्य त्रिंशदूजिंता: ॥175॥
कांस्यपात्रत्रयापूर्णनवगोमयभक्षणम् । इति त्रिविधदण्डेन न्यगृह्नन् पुररक्षका: ॥176॥
नृपेऽनुबन्धवैर: सन् मृत्वार्त्तध्यानदूषित: । द्विजिह्नोऽगन्धनो नाम भाण्डागारेऽजनिष्ट स: ॥177॥ श्रीभूति राजा के साथ वैर बाँधकर आर्तध्यानसे दूषित होता हुआ मरा और मरकर राजा के भाण्डार
अन्यायेनान्यवित्तस्य स्वीकारश्चौर्यमुच्यते । नैसर्गिकं निमित्तोत्थं तदेवं द्विविधं स्मृतम् ॥178॥
आद्यमाजन्मनो लोभनिकृष्टस्पर्द्धकोदयात् । सत्यप्यर्थे गृहे स्वस्य कोटीकोठयादिसड्.ख्यया ॥179॥
न चौर्येण विना तोष: सत्याये सति च व्यये । तद्वतस्तादृशो भाव: सर्वेषां वा क्षुधादिंत: ॥180॥
स्त्रीसुतादिव्ययाशक्तेविनार्थादितरद्भवेत् । तंच्च लोभोदयेनैव दुविंपाकेन केनचित् ॥181॥
द्वयेन तेन बध्नाति दुरायुर्दुष्टचेष्टया । दुर्गतौ तंच्चिरं दु:खं दुरन्तं ह्यनुभावयेत् ॥182॥
सौजन्यं हन्यते भ्रंशो विश्रम्भस्य धनादिषु । विपत्ति: प्राणपर्यन्ता मित्रबन्ध्वादिभि: सह ॥183॥
गुणप्रसवसन्दृब्धा कीर्तिरम्लानमालिका । लतेव दावसंश्लिष्टा सद्यश्चौर्येण हन्यते ॥184॥
इतीदं जानता सर्वं सत्यघोषेण दुर्धिया । आद्यांशकेन चौर्येण साहसं तदनुष्ठितम् ॥185॥
सद्यो मन्त्रिपदाद् भ्रष्टो निग्रहं तादृशं गत: । दुर्गतिं च पुन: प्राप्तो महापापानुबन्धिनीत् ॥186॥
इत्यमात्यस्य दुर्वृत्तं राजाऽऽत्मनि विचिन्तयन् । धर्मिलाख्याय विप्राय तत्साचिव्यपदं ददौ ॥187॥
काले गच्छति सत्येवमन्येद्युरसनाटवी- । पर्यन्तविमलाद्युक्तिकान्तारक्ष्माभृति स्थितम् ॥188॥
वरधर्मयतिं प्राप्य भद्रमित्रवणिग्वर: । श्रुत्वा धर्मं धनं दाने त्यजन्तमतिमात्रया ॥189॥
तस्य माता सुमित्राख्यासहमानातिकोपिनी । काले मृत्वासनाटव्यां शार्दूलीभूयमागता ॥190॥
यदृच्छया वनं यातमवलोक्य दुराशया । साऽखादत्स्वसुतं कोपांच्चित्रं किं नाश्यमंगिनाम् ॥191॥
स स्नेहाद्रामदत्ताया: सिंहचन्द्र: सुतोऽभवत् । पूर्णचन्द्रोऽनुजस्तस्य भूपतेस्तावतिप्रियौ ॥192॥
भाण्डागारावलोकार्थं कदाचिन्नृपतिं गतम् । दशति स्म निजक्रोधाच्चक्षु:श्रुतिरगन्धन: ॥193॥
तदा गरूडदण्डेन सर्पानाहूय मन्त्रत: । निर्दोषोऽमुं प्रविश्यामि निर्गत: शुद्धिमाप्नुयात् ॥194॥
अन्यथा निग्रहीष्यामीत्युक्ता विषधरा: परे । जलाशयादिवाक्लेशान्निर्यान्ति स्म हुताशनात् ॥195॥
अगन्धनस्तु तद्वह्लौ भस्मित: कोपमानवान् । कालकाख्ये वने जज्ञे सलोभश्चमरो मृग: ॥196॥
