ण य दव्वट्ठियपक्खे संसारो णेव पज्जवणयस्स ।
सासयवियत्तिवायी जम्हा उच्छेअवाईआ ॥17॥
सुह-दुक्खसम्पओगो ण जुज्जए णिच्चवायपक्खम्मि ।
एगंतुच्छेयम्मि य सुह-दुक्खवियप्पणमजुत्तं ॥18॥
कम्मं जोगनिमित्तं बज्झइ बन्धट्ठिई कसायवसा ।
अपरिणरउच्छिण्णेसु य बंघट्ठिइकारणं णत्थि ॥19॥
बंधम्मि अपूरन्ते संसारभओघदंसणं मोज्झं ।
बन्धं व विणा मोक्खसुहपत्थणा णत्थि मोक्खो य ॥20॥
तम्हा सव्वे वि णया मिच्छादिट्ठी सपक्खपडिबद्धा ।
अण्णोण्णणिस्सिआ उण हवंति सम्मत्तसब्भावा ॥21॥
न च द्र॒व्यार्थिकपक्षे संसारो नैव पर्यवनयस्य ।
शाश्वतव्यक्तिवादी यस्मात् उच्छेदवादी च ॥17॥
सुखदुःखसंप्रयोगो न युज्यते नित्यवादपक्षे ।
एकान्तोच्छेदे च सुखदुःखविकल्पनमयुक्तम् ॥18॥
कर्म योगनिमित्तं वध्यते बन्धस्थितिः कषायवशात् ।
अपरिणतोच्छिन्नयोश्व बन्धस्थितिः कारणं नास्ति ॥19॥
बन्धेष्पूर्यन्ति संसारभयौघदर्शनं मोघम् ।
बन्धमेव विना मोक्षसुखप्रार्थना नास्ति मोक्षश्च ॥20॥
तस्मात् सर्वेषपि नया मिथ्यादृष्टयः स्वपक्षप्रतिबद्धा: ।
अन्योन्यमिश्रिताः पुनर्भवन्ति सम्यक्त्वसदूभावा: ॥21॥
अन्वयार्थ : [दव्वट्टियपक्खे] द्रव्यार्थिक पक्ष में [संसारो] संसार [ण] नहीं है [य] और [पज्जवणयस्स] पर्यायार्थिक नय के [णेव] नहीं [जम्हा] जिस कारण [सासयवियत्तिवाई] शाश्वत व्यक्तिवादी [य] और [उच्छेयवाई] उच्छेदवादी है ।
[णिच्चवायपक्खम्मि] नित्यवाद पक्ष में [सुहदुक्खसंपओगो] सुख-दुःख सम्बन्ध [ण] नहीं [जुज्जए] जोड़ा जा सकता [य] और [एगंतुच्छेयम्मि] एकान्त उच्छेद में [सुहदुक्खवियप्पणमजुत्तं] सुख-दुःख विकल्प करना अयुक्त है ।
[जोगणिमित्तं] योग निमित्त से [कम्मं] कर्म [बज्ञइ] ग्रहण [कसायवसा] कषाय के अधीन से [बंधट्ठिई] बन्ध स्थिति [अपरिणउक्किण्णेसु] उपशान्त कषाय तथा क्षीणकषाय दानों में सर्वथा नित्य-अनित्य अवस्था में [य] और [बंधट्ठिई] बन्धस्थिति ; कारण [णत्थि] नहीं है ।
[बंधम्मि] बन्ध में [अपूरंते] पूर्ति हुए [संसारभओघदंसणं] संसार भय-समूह दर्शन [मोज्झ] व्यर्थ है [बंधं] बन्ध के [व] ही [विणा] बिना [मोक्खसुहपत्थणा] मोक्षसुख की प्रार्थना [य] और [मोकेंखो] मोक्ष [णत्थि] नहीं है ।
[तम्हा] इसलिए [सव्वे] सब [वि] ही [णया] नय [सपक्खपडिबद्धा] अपने पक्ष संलग्न [मिच्छादिट्ठी] मिथ्या रूप हैं [उण] फिर [अण्णोण्ण] एक-दूसरे के [णिस्सिया] पक्षपाती [सम्मत्तसब्भावा] सम्यक् रूप [हवंति] होते हैं ।
Meaning : This worldly life cannot be accounted for from Dravyastika standpoint. It is equally unaccountable from Paryayastika point of view. For, the former holds that there is only one element and stable thing; while the latter holds that birth and decay are the true characteristics of a thing.
From the point of view of those who hold that an entity is unchangeable, happiness and misery cannot stand ; in the opinion of those who hold that things eternally change the idea of happiness and misery can never hold good.
'Action-current attaches or binds a man through mind, speech and body. And it is through our passions that this action-current binding a man takes its firm stand. But if we think that a thing is eternally unchangeable or when we think that thing is born and in a moment decays, we can never account for the binding of an action-current or its continuance.
If there is no binding by Actioncurrent, then it will be a folly to think that this worldly life is beset with perils. If, on the other hand, there be no Bandha i.e. binding then it is idle to desire the happiness of liberation in fact then there cannot be any such thing as liberation at all.
All the Nayas, therefore, in their exclusively individual standpoints are absolutely faulty. If, however, they consider themselves as supplementary of each other, they are right in their viewpoints.
विशेष
